Durante os catro días últimos desta semana pasada tocoume (mesmo no sentido de fortuna) asistir a unha fermosa festa musical. Estiven no Maratón dos contos que cada ano, desde hai vinte e un, se celebra en Guadalajara, e ao que xa asistira nese tempo en catro ou cinco ocasións, todas elas como conferenciante ou como participante nalgunhas das mesas redondas que se celebran alí. Isto permitiume encontrarme cos máis interesantes especialistas na oralidade, teórica ou práctica, algúns deles galegos e ben coñecidos e apreciados por todos, como é Paula Carballeira ou Kiko Cadaval, entre outros.
Este ano, coa colaboración da Unión Europea, incluíuse un Seminario chamado Os misterios de Europa, no que se había reflexionar sobre da narración de misterio na tradición oral de Europa. Para iso convidouse a narradores e narradoras e a especialistas dos vinte e sete estados da UE máis Islandia, Lietchenstein e Malta. Encargáronme a min a conferencia de clausura na que, ademais do que me propuxese dicir, produto da miña reflexión sobre do que o título suxire -Desvelando os misterios de Europa-, había incluír unhas conclusións tiradas do escoitado, que foron, entre contos, mitos, lendas, sagas..., arredor de cincuenta narracións. Como con anterioridade mas enviaran todas en portugués, francés, español ou inglés, cheguei alí coa lección aprendida. Habería escoitar, mais, xa coñecía o que había ouvir. E aí estivo a graza do asunto, porque aí comezou a música. Comezou o concerto das linguas: trinta estados, vinte e dous idiomas. Cada conto, cada lenda, cada mito acompañaban a letra da súa vocación literaria coa alma da música das palabras da súa lingua. Algunhas delas, coma o letón, máis antigas que calquera outra lingua indoeuropea.
Pode haber algo máis fermoso que escoitar unha festa na que o que se celebraba era a palabra como creadora de todo canto somos? Un acto no que festexabamos aquilo que nos define, que di quen somos, que vira a revira arredor da cosmoloxía que nos constitúe. Os sons que explicaron desde sempre o conxunto de crenzas que constitúe iso que chamamos cultura. Non puido ser doutro xeito que soando na música de cadaquén como se lle deron caras propias, facetas diferentes aos misterios que nos fan: o amor e a morte.
Estas palabras: Любов, kærlighed, láska, ljubezen, armastus, rakkaus, αγάπη, liefde, szerelem, mīlu, meilė, kjærlighet, love, dragoste, kärlek, Liebe, imħabba, elska, смърт, død, kuolema, θάνατος, surm, halál, smrť , dauði, nāve, mirtis, mewt, moarte, död, tod, dood... din amor, unhas, e morte as outras. Eros e tanatos. É o mesmo o misterio o que nos inquieta a todos os seres humanos, o mesmo o desexo de coñecer, de comer a froita da árbore prohibida e acadar o coñecemento: desvelar o misterio. E se o castigo é perder o paraíso, se por querer posuír o coñecemento vai vir a maldición divina de non poder chegar a telo nunca, porque os tabús rotos traen a furia dos deuses para os que quixemos burlalos, pois que veña. Entón o ser humano vai e faise creador coma un deus, e substitúe o coñecemento pola súa máis útil metáfora: a fantasía. Daquela aparece a diferenza, porque a fantasía, ese grao superior da imaxinación que nos permite dar forma ás ideas, é un produto da palabra, da palabra que crea, que nomea, como o fixo Adán cando puxo nome aos animais e foi completando a creación divina. Como segue a facer desde o inicio da humanidade creando contos, sagas, lendas... que explican quen somos nós.
Iguais no misterio e distintos na aplicación da metáfora fantástica. Eis a música da humanidade, eis a harmonía do diverso, do propio, do único, do celular. Os homes da xeración Nós falaron dos pobos e os seus homes e mulleres como células do corpo universal, podemos tamén nós pensar na palabra como mitocondria dese universo das crenzas máis profundas, as que nos definen como únicos por sermos diferentes.
Son moitos os que aínda repiten a cantinela bíblica da confusión das linguas, ignorantes de que o que temos en realidade é o don de linguas. Cómpre, logo, que corrixamos o dito por Unamuno, para confirmarmos que o que se cura viaxando é o “oé, oé, oé”.
