—A estadística das queixas anualmente recibidas di que vai a máis o prestixio, pero coa súa experiencia destes anos, é a de Valedora do Pobo unha institución abondo coñecida?
Cada vez máis, porque as queixas son, unha por unha, testemuña de preocupacións de cada cidadán que se pon en contacto con nós sobre os seus dereitos. Desde 2019, antes da pandemia, até hoxe, duplicouse o volume de queixas e quintuplicamos o de resolucións. Ademais é unha institución moi transparente porque todos os anos presentamos un informe de actuación en pleno parlamentario, que contén toda a actividade realizada, que está dispoñíbel tamén na web.
E o aumento das queixas é moi amplo tamén desde núcleos máis rurais, que estaban máis atrás, ou desde a xente nova.
—É unha institución que non é nin política nin xudicial, que se define como Alto Comisionado do Parlamento, independente e imparcial. Non ten capacidade executiva, pero como é o seguimento das súas recomendacións ou demandas á administración?
Sen independencia e imparcialidade non tería sentido a nosa existencia. O cidadán ten que ter garantía de que cando se dirixa a nós imos ser obxectivos e a administración saber que non haberá nesgo na nosa obxectividade. Somos útiles? Se cada vez se dirixen máis cidadáns a nós, se pasamos de case 100 resolucións en 2019 a 503 no 2022 e xa as superamos hoxe; se a administración acepta as nosas recomendacións, e corrixe o 80% das queixas e se tamén se solucionan cando pedimos información sen termos que chegar a ese momento de ter que facer esas recomendacións, podemos dicir sen fachenda que somos efectivos. Non somos executivos, pero todas as resolucións que facemos e a administración non acepta vense reflectidas no informe anual ao parlamento que como digo é público.
—Vendo ese informe pode pensarse que esta é unha institución chea de persoal, pero non é así.
Somos 22 persoas as que aquí traballan ou teletraballan, creo que cunha eficiencia e capacidade de resolución moi grande, porque fomos capaces de manter unha produtividade altísima mesmo durante a pandemia, sempre con garantía de atención permanente á cidadanía e sen cita previa.
O noso orzamento apróbao a Mesa do Parlamento, pero gústame reivindicar a austeridade coa que funcionamos, porque debemos predicar co exemplo. Se cando nos diriximos a moitos pequenos concellos, que o primeiro que nos din é que non teñen medios, non estaría ben que nós nadásemos na abundancia, porque desde esa posición é doado controlar. Nós estamos cun orzamento de case 2,2 millóns, levando tamén a Comisión de Transparencia, que noutras comunidades autónomas é un organismo diferente.
— O perfil xudicial é o máis habitual nas persoas que encabezaron a institución. Pero vostedes parecen xogar un papel diferente entre os tres poderes do Estado.
Catro das cinco persoas que a presidiron nestes máis de 30 anos vimos da carreira xudicial. Pero nós non somos un poder, nós dirixímonos basicamente ao Executivo, en particular á administración, porque non actuamos respecto ao Lexislativo e mesmo no Xudicial o 'Defensor del Pueblo' non actúa máis que en asuntos que teñen que ver cos atrasos. Ser un organismo de supervisión é importante porque a administración ten os seus procedementos, que son imprescindíbeis, pero o cidadán é importante que saiba que nós podemos contribuír a mellorala.
— O informe anual é unha radiografía bastante acaída de que é o que preocupa máis á xente. Case parece unha guía para saber onde deben incidir as propostas das forzas políticas se queren transformacións e mellor funcionamento da sociedade.
O mérito é que nós trasladamos o que nos demandan os cidadáns, porque é un contacto directo, telefónico, presencial ou vía web. Abrímolo cun capítulo sobre dereito humanos, despois van os datos estatísticos e as queixas e procedementos área por área…
—Coa Sanidade capitaneando, ano tras ano, o meirande volume de queixas...
É unha area específica na institución. Pero hai que pensar que é lóxico porque é un dos servizos máis demandados. A sanidade é universal e atende as persoas desde que nacen até que morren, moitas veces nun hospital precisando coidados médicos. Por iso está sempre en cabeza das estatísticas. Educación, inclusión, corporacións locais tamén xeran un volume alto.
—E dentro da sanidade cales son as queixas principais?
Todas as áreas poden reclamar primeiro nos servizos (por exemplo Atención ao Paciente), pero cando acoden a nós non preguntamos por que o fan. Ás veces fanse simultáneas as queixas neses servizos e as administracións dinos se está xa solucionado o asunto. Cada cidadán trae o seu problema específico, se é por demoras de citas trasládase o problema persoal, sexan en probas ou cirurxías; ás veces chégannos tamén de profesionais falando de falta de persoal en Atención Primaria…
— E tamén reciben reclamacións e queixas de organizacións. Por exemplo reflicten que sobre vulneración de dereitos lingüísticos unha parte vehiculízaas A Mesa pola Normalización Lingüística.
A Mesa pola Normalización Lingüística trasladounos boa parte das queixas nesa materia. Pero chéganos tamén ese pulso de reclamacións en moitos ámbitos a través de asociacións ou sindicatos que se fan eco de queixas cidadáns.
— Dependencia tamén é unha área de moitas demandas.
Tamén. Nós facemos consideracións nos Informes e analizamos algúns porqués. Son dereitos que afectan as persoas maiores, sexan carencias do Servizo de Axuda no Fogar, atención presencial, soidade non desexada...
— Fixo unha reflexión pública sobre o sistema Viogen (Sistema de Seguimento Integral dos Casos de Violencia de Xénero)…
Foi a razón dunha actuación nosa de oficio. Nesta materia todo o que forma parte do Goberno de España non podemos supervisalo, pola nosa competencia autonómica. Pero podemos iniciar investigacións de oficio e remitirllas ao 'Defensor del Pueblo'. Foi a raíz do asasinato de Ana Vanessa Serén Pernas en Oia que, segundo noticia xornalística interpuxera denuncia e era cualificada con risco medio e tiña orde de protección. A nosa reflexión é que cando pasan estas cousas débese mirar se o sistema Viugen fallou ou non. Cando unha muller morre asasinada é un fallo do sistema de protección e se ademais denunciara e tiña orde de protección hai que ver –sempre caso por caso– que está pasando.
Non dubido que se estea facendo ben, pero nós debemos trasladar a reflexión, porque coa violencia de xénero a compracencia debe ser cero. Cuestionar para mellorar sempre e hai que dar formación permanente.
— Vostede ten unha experiencia moi grande na súa vida profesional, tamén nesta materia, pregúntome até que punto ten que botar o freo nas súas intervencións públicas como Valedora que debe manter a imparcialidade?
Veño da xudicatura e sempre está esa frase xa tópica de que os xuíces falan a través das sentenzas. Ese caso de violencia de xénero non era unha opinión, senón unha actuación a partir dunha información de prensa, non dou opinión sobre Viogen, só poño un feito na mesa. Debemos ser imparciais e parecelo porque é a nosa fortaleza.
Ás veces preguntáronme, "vostede pode falar da súa experiencia como muller xudicatura" pero eu tiña e teño que manter unha posición que non poida cuestionarse.
Falamos a través das actuacións, o informe ao Parlamento e estas entrevistas que agradezo para que se entenda ben como funcionamos.
— E ese cargarse de autoridade moral, nota que ten forza sobre as institucións ás que lle envían as queixas?
Cada vez responden máis rápido e non chegamos a ter que facer requirimentos máis directos. Son cada vez menos as veces que temos que reclamar por segunda vez resposta e recoñécese máis o noso papel de supervisores.
Tamén facemos informes especiais que son de oficio, que non proceden de queixas. Agora viñemos dunha reunión con outros Valedores, e o tema da desprotección da infancia poderiamos traelo e enfocalo aquí…. pero somos 22 persoas.
Mais aínda limitados de persoal, facemos investigacións de oficio, como foi o ano pasado respecto ao feche de oficinas bancarias en zonas rurais ou as dificultades da cita previa en determinados servizos públicos. Ou agora que estamos mirando sobre a substitución de tubaxes de drenaxes de fibrocemento polo problema do amianto, ou sempre que hai problemas de caída de árbores ou cornixas de edificios en zonas urbanas interesámonos.
