Teatro para o pobo

Estas dúas obras, que Manuel Varela Buxán escribiu para representar, son un bo exemplo da importancia que tivo o teatro na conservación da nosa cultura nos anos escuros, tanto na diáspora como na Galiza. Como xa entenderan ben as Irmandades da Fala, era a mellor maneira de chegar á xente. Se o sei... non volvo á casa foi estreada con éxito por Aires da Terra en 1938 no Teatro Maravillas de Bos Aires con grande éxito e moitas representacións, contando no elenco con Maruxa Villanueva e Fernando Iglesias (Tacholas). Nos primeiros anos da década dos cincuenta Maruxa Villanueva volveu a Galiza e xuntou na Barrela-Carballedo un grupo de mozas e mozos que a representaron con grande éxito, enchendo teatros de Ourense, Chantada, Lalín, O Carballiño... Naqueles anos nos que o galego desaparecera da vida cultural en Galiza esta peciña teatral emocionaba o público porque era algo seu. Un mozo que emigra porque non quere ir á guerra de África, pasado un tempo volve á casa máis pobre do que marchou e atopa unha situación familiar que non agardaba. O seu irmán zoqueiro, tan malo que fai as dúas zocas do mesmo pé, ten agora a mellora e vai casar coa que era a súa moza. El vese rexeitado polos pais. Mais o espectador, despois de emocionarse, ten que marchar contento, por iso o final é sorprendente e feliz. O mozo rexeitado pola familia por volver pobre agora ten cartos e quere perdoar. Os dous irmáns casan felices. Teatro do pobo e para o pobo, tal e como o concibía o autor. Cando volveu a Galiza Varela Buxán, foi representada en varias vilas galegas tamén con éxito de público. Foi editada por primeira vez en 1977 en Pontevedra por A.G. Portela. Taberna sin dono é unha das obras máis coñecidas de Varela Buxán. Esta peza cómico-sentimental, tal e como a define o autor, foi estreada pola Compañía Marujita Villanueva no Teatro Mayo de Bos Aires en 1941 e levada despois ao Solís de Montevideo. No elenco repetían Maruja Villanueva e Tacholas. Foi editada por primeira vez en 1975 en Lugo por Celta. A taberna é como se non tivese dono porque o taberneiro viúvo lle fía a todos, está arruinado e débelle moitos cartos ao fidalgo, cuxo fillo lle fai as beiras á filla do taberneiro, quen acabará detido por dispararlle a uns vaqueiros que non pagaran. A solución do fidalgo para as débedas é que o taberneiro mande a filla á emigración. Menos mal que o namorado fidalguiño consegue que todo o pobo vaia pagar o que debe. A rapaza queda e hai dobre voda: pai-viúva coa que xa estaba arrimado e filla-fidalguiño. Outro final feliz e colectivo. Tamén foi representada en Galiza no retorno do autor. Grazas á reedición de Xerais de 2007 podemos ler desde a perspectiva actual estas dúas pezas que recrean tan ben a lingua e a temática popular do teatro de Varela Buxán. Un teatro que non era moi valorado polas elites galeguistas exiliadas na Arxentina ata que Castelao lle encargou ao autor a representación de Os vellos non deben de namorarse. Cóntanolo Xosé Luna, autor do documentado estudo e da edición das dúas obriñas. Maruxa Villanueva e Varela Buxán ben merecen ser os primeiros nesta sección de Rebuscando na biblioteca por faceren con éxito un teatro para a xente que habitualmente non ía ao teatro.