Vinte anos de resistencia escénica en Vigo

Teatro experimental, alternativo, de vangarda... Ningún dos apelativos cos que habitualmente nos referimos á creación escénica contemporánea acaba de ser satisfactorio, pero quen siga esta rama da escena na Galiza sabe con certeza que un dos centros de referencia -se non o centro de referencia- é o Teatro Ensalle de Vigo, que celebra esta fin de semana o seu vixésimo aniversario cunha gran festa á que están invitadas compañías, artistas e creadoras que pasaron pola sala nalgún momento. Son todas elas parte dun colectivo que nestas dúas décadas fixeron que o teatro e a danza se marcase novos horizontes e que ampliaron o campo de batalla da creación escénica na Galiza e fóra dela. Raquel Hernández e Pedro Fresneda mantéñense no temón dunha aventura creativa que pasou por moitas circunstancias e que sobreviviu a unha crise financeira, a unha pandemia e mesmo a algunha inundación. En conversa con Nós Diario, confesan que "o tempo pasou tan rápido que apenas nos queda espazo para facer un balance". "Pero estamos moi felices porque nunca sabes onde vas chegar nin o que vai pasar a continuación", comenta Hernández. "Eu sempre digo que estes vinte anos foron a festa máis grande que vivín", declara Fresneda. "O que ocorre é que segue sendo duro economicamente. A Administración segue sen entender certas particularidades dos procesos creativos: tes que pedir anualmente as axudas, tes que insistir no carácter de experimento que ten a creación contemporánea: nós non podemos asegurar que o que facemos un ano sexa igual que o que fixemos o ano anterior, precisamente porque se trata de evoluír, de ir dando pasos en direccións descoñecidas que nunca sabes moi ben onde van levar. E iso non cadra ben coa burocracia administrativa. Nese sentido, as cousas non cambiaron moito nestes vinte anos. Aínda que temos un aval, aínda que o conseguido durante este tempo está á vista de todos, as solucións económicas seguen sendo as mesmas e, pouco a pouco, a capacidade de manobra vai diminuíndo". Malia estes vinte anos de experiencia, o apoio das administracións non acaba de consolidarse. "Falla a confianza no proxecto", subliña Fresneda. "E ademais", engade Hernández, "hai que ter en conta que cada vez que se ían consolidando cousas aparecían fenómenos como a crise internacional ou a pandemia, que o fixeron todo moito máis difícil. E si, hai unha gran falta de entendemento por parte das administracións dos proxectos que xa temos unha traxectoria longa". A Xunta non quere bailar coa danza galega contemporánea Potencia creativa e falta de apoio "Se fomos quen de facer o que fixemos", pregúntase Fresneda, "por que non nos deixades que sigamos mutando? Existe unha enorme falta de imaxinación administrativa". O conseguido, porén, é cuantioso. Moitos dos nomes que comezaron ou que reforzaron as súas carreiras na órbita de Ensalle son hoxe firmas consolidadas: Avelina Rodríguez, Borja Fernández, a compañía Pálido Domingo, Marta Alonso Tejada ou Diego Anido non son máis que algúns exemplos dos cambios acaecidos na escena contemporánea galega. Festivais organizados pola sala como Vigo en Bruto, dedicado a figuras emerxentes da cidade, ou Catropezas, enfocado na danza contemporánea, permitiron que o teatro e a danza atopasen novos camiños. "O proxecto de Ensalle tamén inclúe pór en contacto xente nova con persoas consagradas: ofrecerlles confianza mutua para que compartan inquietudes e colaboracións que propicien o crecemento do traballo. Para nós é moi bonito ver o percorrido dalgunhas das persoas que comezaron aquí, como parte do alumnado da Escola de Arte Dramática (ESAD) e que agora están desenvolvendo un labor moi potente", explica Fresneda. "A ESAD e Ensalle somos case contemporáneos e os cambios nótanse", anota Hernández. "Moita xente nova comezou a centrar o seu traballo no contemporáneo, e iso forzou cambios como a creación das Residencias Paraíso. É significativo que as persoas que estudaban na ESAD e que frecuentaban a sala son os que agora escolleron esta rama da creación para desenvolver a súa carreira. Agora existe moita potencia creativa, compañías moi interesantes, aínda que as saídas profesionais que teñen non se corresponden con esa ampliación dos territorios creativos", acrecenta. "Tamén ocorreu que Santiago, como centro da creatividade, se veu abaixo coa perda da sala Nasa, do Teatro Galán e do festival En pé de pedra", engade Fresneda. "Nese momento, as persoas que experimentaban foron buscando novos lugares desde onde traballar e Ensalle foi un lugar de acollida. Hai unha base moi sólida, pero é certo que calquera que se dedique á escena contemporánea vai estar nun lugar secundario. Mentres as programacións públicas non dean cabida a este tipo de espectáculos, seguirá sendo difícil convencer a xente máis nova de que dedicándose ao experimental se pode vivir. Se pasas meses elaborando unha peza para que logo veñan cen persoas verte a unha sala e non teñas máis sitios onde mostrala, é complicado seducir. Creo que agora se está creando algo grande, pero que non o estamos alimentando". "A pesar de todo, segue habendo moito apoio mutuo, moita colaboración entre persoas creadoras, que axuda a seguir medrando", di Hernández. Escenas do Cambio muda de dirección Vertebrar o sistema Ensalle tamén é un lugar onde pór en contacto compañías galegas con outras de fóra -do prestixio de Provisional Danza, Elena Córdoba ou Sergi Fäustino, por mencionar só uns poucos-, tratos persoais que abren vías comerciais máis alá da programación na Galiza. "Ensalle vertebra moitos proxectos", confirma Fresneda. "A xente que vén aquí, despois da función, queda a falar cos artistas, e iso ten facilitado moitas colaboracións e moitas amizades que logo reverten en proxectos concretos ou en intercambios artísticos. Ese é o noso capital: nós non temos glamour nin diñeiro, pero si unha certa sabedoría para mesturar xente de diversas procedencias e idades, para conseguir que se desenvolvan complicidades. Ese é o traballo que nutre o sistema e nutre as persoas que crean". Ensalle, que tamén é unha compañía, participa desas sinerxías. "Como compañía fomos crecendo ao ritmo das persoas que viñan actuar na sala", lembra Hernández. "Tanto é así que chegamos a facer unha serie de espectáculos que baixo o título xenérico de Canchales, consistía fundamentalmente en invitar outras compañías e creadoras que pasaron por aquí e cuxo traballo nos atraía e mesturarnos con eles para elaborar unha obra nova". Política Cultural? Unha festa que quere ser un lugar de encontro Pedro Fresneda fala dun dos cambios que máis notou nestes vinte anos. "Cando comezamos, os creadores e creadoras eran máis ou menos ben tratados, pero o seu traballo respectábase. Agora teño a impresión de que o traballo dos e das artistas pasa a un segundo plano: o único que importa é que a sala estea chea. Nin sequera importa demasiado que ese traballo sexa máis ou menos comercial. Trátase de que todo o que organice un Concello estea cheo, como se estivésemos a falar dunha campaña electoral de catro anos. E desta forma invístese o diñeiro público da cultura, por exemplo, en traer a Shakira, que garante o cheo, e non en organizar un festival como ImaxinaSons. Hai unha gran desvalorización do artístico para poñelo a disposición dunha instrumentalización electoral". "Nese sentido, si que se van pechando portas", engade Hernández. "Os festivais van cedendo a esas presións políticas e as salas de programación permanente tampouco somos tantas. Medra un certo sentido de soidade". A festa coa que Ensalle celebra os seus vinte anos, porén, parece estar a salvo deses condicionantes espurios. Hernández desvela que xa levan días "de encontros previos nos que estamos estruturando as propostas de todas as persoas invitadas, pero aínda non sabemos moi ben canto vai durar, nin en que orde se vai desenvolver". A lista de participantes é longa e atractiva: Eva Alfonso, Diego Anido, Jaume Blai, Cristina Libertad Bolívar, Xacobo Castro, Gabriel Celester, María Costa, Begoña Crespo, Gonzalo Cunill, Jose Manuel Faro "Coti", Sergi Fäustino, Borja Fernández, Julio Fernández, Antonio Fernández Lera, Antón Ferreiro, Julio C. García, Sandra Gómez, Laura Iturralde, Juan Loriente, Fran Martínez, Macarena Montesinos, Gonzalo Munilla, AveLina Pérez, Montse Piñeiro, Javier Quintana, Artús Rey, Jorge Rúa, Antonio Sarrió, Carlos Sarrió, David Santos, Jose Luis Valladolid, Elena Vázquez e Javier Vela. Todos terán o seu lugar nunha festa-espectáculo que quere ser, de forma coherente coa traxectoria da sala, un lugar de encontro. "Queremos que a festa non quede no propiamente escénico, por iso invitamos a xente a vir antes das oito para que a sala sexa tamén un lugar de convivencia, como foi até o de agora. E eu estou seguro de que deste encontro vai saír algunha proposta", conclúe Fresneda. Javier Martín danza contra a aceleración tecnolóxica do mundo contemporáneo