Un museo galego

Era 1926, cando o Seminario de Estudos Galegos (SEG) daba os primeiros pasos para crear un museo galego, Vicente Risco falaba dunha “arela” ansiada que sentía “a xente que traballa no estudo do Pobo galego”: a creación dun museo como institución cultural para un país que se abría a novos tempos. A “arela” viña desde o Rexurdimento e, despois de moito ansiar e “pradicar” varios intelectuais, como Antón Vilar Ponte ou o propio Risco, e facelo “nos boletíns diarios pra procurarmos que a idea coallara”, parecía que, coa iniciativa do SEG, “por fin coallou”. O plan está xa concibido e matinado, dicía a crónica da revista Nós, mais, dez anos despois, todo se esfarelaría. Esta xente, embebida do espírito das Irmandades, era consciente da necesidade dun museo como instrumento educador da sociedade e creador de referentes común, pois un museo, tamén os chamados etnográficos, plasman imaxes colectivas, xeran narrativas que valen para crear relatos compartidos. Para comezar, o museo representa un exercicio de selección de artefactos para desenvolver procesos de patrimonialización precisos para a educación e reprodución social dunha sociedade. Polo tanto, lexitiman unha determinada visión do patrimonio. Non son inocentes. Hoxe tamén se diría que son precisos como atractivos turísticos. O museo do SEG non é o primeiro museo de Galicia, nin o primeiro que incorpora fondos etnográficos, mais si é o primeiro que ten como marco Galiza. Quería ser o comezo dun museo nacional. Houbera outras iniciativas, como a que os Peinador levaron adiante en paralelo ao seu balneario, ou os intentos promovidos, entre outros, pola Sociedade Económica de Amigos do País de Santiago de Compostela, así como a Exposición Rexional de 1909, que foi unha chamada de atención sobre o patrimonio cultural e a necesidade dun lugar que o prestixiara e preservara para a súa transmisión. O interese do Seminario de Estudos Galegos no seu “Museo” vese no nomeamento dunha comisión para a súa organización e de dous conservadores Mais a iniciativa máis comprometida foi a do SEG, entidade na que se unen investigación, colección e difusión, nun proxecto de promoción dunha identidade cultural. O interese do SEG no seu “Museo” vese no nomeamento dunha comisión para a súa organización e de dous conservadores, Xaquín Lorenzo e Xesús Carro, este último despois sería o seu director e nos daría conta de como se arrombaron os obxectos nun rocho de Fonseca para que Pilar Primo de Rivera fixera alí unha xuntanza da Sección Feminina; tamén foi un dos que faría un inventario de urxencia. A importancia deste museo, ás veces chamado Museo Etnográfico de Galicia, está en que converte obxectos da vida cotiá en documentos que falan da memoria dunha sociedade. O principal non era o valor formal dos obxectos, senón o seu valor significativo. Aquí, como noutros lados, recórrese especialmente ao etnográfico como testemuño dunha historia colectiva, mentres os grandes museos estatais procuran na arte os grandes proxectos de definir a identidade. Para conseguir un status político e cultural de seu había que identificar e apreciar o que era considerado como esencia propia, o noso, ao igual que noutros territorios que buscaban o seu propio camiño. O proxecto do SEG tiña implícita unha reflexión que levaba a unha transformación da actitude negativa cara a cultura popular e mostrala como un recurso de identidade e de creación colectiva. Pasada a longa noite de pedra créase o Museo do Pobo Galego (MPG), outra vez pola sociedade civil. O MPG considérase continuador do “Museo” e do espírito do SEG. Así o dixera Xaquín Lorenzo Fernández, Xocas, quen estivo nas dúas institucións. Foi con motivo do cincuenta e cinco aniversario do SEG: “Créase o Museo do Pobo Galego co gallo de faguer realidade a vella aspiración do Seminario de dispor de un Museo de Etnografía na Galiza”. O Museo do Pobo Galego é o Museo de Galiza, ou así o entende unha parte da sociedade e o demostra co seu apoio e a súa escolla como lugar onde depositar materiais que, entenden, poden estar nun museo. A Galiza de hoxe non é a de hai cen anos e as formas de mostrar a cultura tampouco. Os obxectos exhibidos xa non son comprensibles para un público maioritariamente urbano. Os museos etnolóxicos teñen que adaptarse, redefinindo a nosa historia como un proceso non rematado, que persiste, e deixar de entender que o seu papel consiste en mostrar unha sociedade “tradicional”, mais utilizando os vellos obxectos para reflexionar sobre o presente e o futuro. Os museos etnográficos, ou etnolóxicos, deberían atender os problemas que afectan a sociedade do presente, os económicos e os sociais. Terían que ser lugares de encontro e activación social.