O "menor" espectáculo do mundo

Do 24 ao 30 de xullo ten lugar en Rianxo ( O Barbanza) a oitava edición de Titiriberia, unha cita cada vez máis consolidada arredor do teatro de obxectos e monicreques que combina a exhibición de espectáculos e a reflexión sobre unha tradición europea de teatro popular que adquire unha forma e uns trazos particulares en cada país (o Pulcinella italiano, os Punch &amp; Judy de Gran Bretaña, o Dom Roberto portugués, o Barriga Verde da Galiza...), e que cada vez adquire maior relevo no panorama escénico internacional. "Morreu o Demo non é unha asociación creada para realizar este festival, senón que o festival fai parte dun conxunto de actividades dedicadas a recuperar, preservar e difundir esta tradición que, na Galiza se materializa na figura de Barriga Verde", explica Comba Campoi, directora de Titiriberia en conversa con Nós Diario. "O festival cumpre esa función de socialización e de divulgación desta tradición, mais sempre tivemos o obxectivo de combinar esa parte de exhibición coa reflexión sobre o teatro de cachaporra europeo e, moi especialmente, sobre a súa encarnación galega, Barriga Verde". Titiriberia, efectivamente, funciona tamén como un foro de pensamento e estudo sobre os títeres que xunta profesionais do sector para intercambiar experiencias e coñecementos e que dá lugar a actividades tan interesantes como a mesa redonda sobre Títeres e plástica teatral na II República, que reunirá o académico Xosé Luís Axeitos, a actriz Tero Rodríguez, a titiriteira Isabel Rey de Monicreques de Kukas e a profesora Maria Antonia Pérez e o profesor Eugenio Otero Urtaza. Trátase dunha época en que o teatro de títeres suscitaba, en toda Europa, un grande interese nos artistas de todas as disciplinas: Picasso, Cocteau, Paul Klee ou Erik Satie, entre moitos outros, sentíanse atraídos por unha forma de arte que conectaba o popular coas formas expresivas da vangarda. "Rafael Dieste, por exemplo, axiña asume a estética do teatro de títeres e incorpóraa ás súas creacións despois da súa experiencia no Retablo de Fantoches das Misións Pedagóxicas. Como outros moitos artistas europeos da altura, decatouse do potencial que tiña como linguaxe política, como ferramenta para remover conciencias, ou Maruxa Mallo, que toma moitos elementos desta estética na súa obra pictórica e escenográfica", declara Campoi. A relación de ambos co universo dos títeres será explorada nesta mesa, "mais tamén a tradición dos cabezudos de Rianxo, que será obxecto dunha conferencia do investigador José Luís do Pico Orjais, quen tratará tamén a relación de Castelao con esta tradición, a través do protagonista do relato Peito de Lobo", acrecenta a directora do festival. Na mesma liña móvese a conferencia-espectáculo que dará o veterano estudoso das orixes da estirpe de Pulcinella, Toni Rumbau, El titiritero, el doble y la sombra, "que afondará na esencia do teatro de títeres, dar vida aos obxectos". Títeres desde a lusofonía Mais a parte de exhibición é a que maior predicamento terá entre o público de Titiriberia e, nese negociado, o festival presenta unha boa mostra do que se fai noutras latitudes, con especial atención á lusofonía. Desde Portugal, a compañía de Aveiro Red Cloud Teatro de Marionetas representará Dom Roberto; desde Cataluña, contarase coa participación dos titiriteiros Toni Rumbau e Eudald Ferré; desde Euskadi, chegará a compañía vasco-nicaragense Ostomila Títeres; e a formación brasileira afincada en Aragón Traspusteros, representará Marieta e o Boi Bumbá, ademais de impartir un curso sobre a dramaturxia no mamulengo, xénero popular brasileiro que protagonizará con máis de 30 bonecos unha das catro exposicións do festival. Outras dúas mostras retratarán os títeres de cachaporra de Europa e a historia do galego Barriga Verde e a cuarta, recolle xa desde a semana pasada, nos escaparates de doce comercios locais, figuras do repertorio artístico dos Monicreques de Kukas. Ademais, Rianxo terá unha moi representativa mostra do que se está a facer na Galiza neste xénero: formacións veteranas e novas presentarán as súas creacións deixando testemuño do estado da creación titiriteira galega. "Na Galiza temos que seguir loitando con ese prexuízo que considera que o teatro de monicreques é unha forma de expresión menor, dedicada exclusivamente á infancia", laméntase Comba Campoi. "Falta apoio institucional e falta risco por parte dos programadores, que non son quen de ver as posibilidads que teñen os títeres como un xénero creativo que pode expresar calquera tipo de contidos e que pode dirixirse sen ningún tipo de problema tamén ao público adulto". Nalgún momento existiu unha liña de apoio específica para este tipo de teatro, "mais xa desapareceu" relata a directora. "Así, as compañías máis antigas van sobrevivindo, ás veces con moitos problemas, e as máis novas se ven na obriga de diversificar as súas creacións para poder continuar". O festival Titiriberia pon o foco este ano na comunidade lusófona Un repaso ao estado do teatro de monicreques da Galiza O programa desta edición achegará ao público unha visión ben completa dos grandes nomes do teatro de monicreques galego. O cartel combina formacións pioneiras dos bonecos na Galiza como Os Monicreques de Kukas, Tanxarina, Trécola ou Viravolta con nomes consolidados de longa traxectoria como son A cova das Letras, Os monifates, Diáspora, Larraitz Producións Artísticas, Seisdedos, ou Títeres Alakrán. Estas dúas últimas formacións estrearán coproducións con Titiriberia. Alakrán ofrecerá os días 25 e 26 O xigante Barriga Verde, un espectáculo de rúa que presenta o histórico personaxe galego do teatro de cachaporra en gran formato. Pola súa banda, Seisdedos ofrecerá O Cego dos Monifates: Romance de Peito de Lobo o sábado 29. Outras estreas de Titiriberia serán a tamén coprodución de Coa música a outra parte, de Trécola, o día 27; As Varitédes de Barriga Verde, que reunirá o día 29, baixo a condución de Clara Gayo, as actuacións de artistas como Santi Prego, Ura Vázquez, ou Títeres Alakrán, e A Festa dos monicreques, ruadas de Viravolta, Tïteres Alakrán e Vai de Roda, outra produción propia que inaugurará o festival na xornada do 24 ás 13 horas. Tanxarina cumpre corenta anos facendo teatro de monicreques na Galiza O local e o universal nun escenario de monicreques Titiriberia expande o seu campo de estudo dedicando unha exposición, un espectáculo e un curso de formación sobre o mamulengo, a cargo da compañíaTraspusteros, que posúe unha extensísima documentación sobre esta variedade do teatro de cachaporra. "Trátase dunha adaptación do xénero do Polichinela que se deu no nordeste o Brasil e que continúa a ter unha sorprendente vida popular. Existen moitas compañías profesionais que o cultivan, mais tamén é frecuente ver representacións deste xénero nos mercados populares. É un teatro que mantén a súa raizame popular", explica Comba Campoi. Os personaxes do mamulengo representan tipos sociais ben definidos tirados de todas as clases sociais, desde os máis humildes até o propietario, pasando polos notábeis, como o médico, o dentista ou o policía. "Malia que o nome do festival remítese ao marco de Iberia, a nosa vocación é universal, xa que por todo o mundo se dan manifestacións de teatro popular emparentadas co teatro de cachaporra procedente do Polichinela. Pouco a pouco imos medrando e ampliando o noso campo de acción para dar fe da universalidade desta tradición", di Campoi. E, do universal, o festival transita cara ao local, coa complicidade da compañía Teatro Airiños de Rianxo -a máis veterana da Galiza- que fechará o programa, o domingo 30, cunha posta en escena de República Sideral, un texto da tamén rianxeira Esther Carrodeguas que foi gañadora do Premio Barriga Verde para textos de monicreques. Con este espectáculo, a compañía rianxeira celebra os seus 90 anos de actividade. "Un dos obxectivos do festival é tecer complicidades coa sociedade que o acolle e, tratándose da vila que acolle a compañía máis antiga da Galiza, parécenos irrenunciábel sumala ás actividades de Titiriberia", di Campoi. Titiriberia recupera "o feito cultural europeo por excelencia"