Jaione Camborda, a sororidade que fai fronte ao control

A equipa de O corno foi recibida esta semana, no Auditorio da Galiza, Compostela, na inauguración do festival Curtocircuíto, cunha ovación de varios minutos. Era, como apuntou Pela del Álamo, director da mostra, unha ocasión irrepetíbel, "un agasallo". A directora e o resto do equipo chegaban a Compostela coa Cuncha de Ouro do Festival de Donostia e atopaban na casa un recibimento digno de todas as barreiras que racharan. Era o triunfo do cinema galego, do cinema feito por mulleres, do cinema dun grupo de persoas que, sen medios, botaron a andar unha cinematografía nacional que triunfa xa internacionalmente. "Emocionalmente estou sobrepasada", confesa Jaione Camborda en conversa con Nós Diario. A educación cinéfila de Camborda, que se criou en Donostia, non é allea ao festival que a acaba de consagrar definitivamente. "O Zinemaldia era o espazo onde acudía a ver as películas que habitualmente non pasaban polas salas comerciais, o lugar onde podías coñecer un cinema diferente". Por iso emocionouna aínda máis recibir a Cuncha de Ouro de mans de Claire Denis, unha cineasta que se revela como referente absoluto na exploración da alteridade. A terra O corno é un filme que trata desa visión do outro, que explora a maternidade, a sororidade, o corpo, desde unha visión que procura reconciliarnos cunha natureza animal que adquire aquí -e nos seus filmes anteriores, Arima, Rapa das bestas- tintes positivos. "Xustamente, quería romper con ese cariz pexorativo que ten a animalidade. Non entendo moi ben por que rexeitamos esa condición de mamíferos. Creo que asimilar esa idea de formar parte do reino animal enriqueceríanos e poderiamos medrar, estar máis próximos da natureza, da terra que nos acolle. En resumo, recoñecernos nela". Esa preocupación por crear un vínculo coa terra -desde a primeira até a última imaxe a película permanece afianzada á dimensión física da historia- é, talvez, a que suscita esa atención á paisaxe que caracteriza os seus filmes. "Interésame moito a paisaxe mais non desa forma ortodoxa de paisaxismo estético. Gústame que a paisaxe se fusione coas personaxes, que envolva as persoas e que se visualice a relación que hai entre ambas. De algunha maneira, ten que ver co que falabamos antes, a paisaxe que nos rodea tamén define o que somos. Penso que é necesario volver a percibirnos como unha parte máis da natureza". A sororidade e o corpo Se cadra, esa perspectiva que nos define como elementos de algo máis grande é a que conduce a esa sororidade que todos os comentaristas sacaron a relucir ao falar da película. A sororidade foi ese lugar no que puideron sobrevivir moitas mulleres que nos antecederon, que lograron protexerse do control ao que estaban sometidas" "No filme propoño unha muller rodeada de personaxes espello. María, a protagonista, noutras circunstancias, podería ser Luísa, ou Mabel, ou calquera das outras personaxes coas que se vai atopando ao longo do seu percorrido vital. Trátase de romper as distancias e de comprender esa unidade que existe entre elas. Dese sentimento nacen a empatía e a sororidade. Esa cadea de sororidade, cando aínda non existía ese termo, foi, en definitiva, o lugar no que puideron sobrevivir moitas das mulleres que nos antecederon e que lograron protexerse do control ao que estaban sometidas". Falando de control, en 1988, Claude Chabrol estreou Un affaire de femmes, que trata o tema do aborto, e que se estreou uns anos despois de que a Fronte Nacional de Jean Marie Le Pen entrase por primeira vez na Asemblea Francesa. Un aborto tamén é o detonador da peripecia de O corno e dese paralelismo poderíanse sacar algunhas conclusións que teñen moito a ver co presente. "O certo é que o meu filme trata desa dualidade entre eros e thanatos dunha forma máis existencial, mais si que intentei que O corno dialogase coa actualidade. Intentei lembrar que é o que ocorre cando se intenta controlar os nosos corpos, cales son as consecuencias. Creo que é importante falar diso nun momento en que as voces máis retrógadas nos queren retrotraer a un lugar que pensabamos que xa estaba superado. Romper esa distancia entre 1971 -cando se desenvolve a acción do filme- e a actualidade pode servir de axuda para reflexionar sobre algunhas das cousas que están sucedendo non só aquí, senón tamén en moitos outros lugares do mundo". Nese sentido, o filme, malia presentar algúns elementos que nos sitúan naqueles estertores do franquismo, podería funcionar perfectamente como unha fábula contemporánea, o que acentúa aínda máis o seu carácter telúrico. "Iso responde a esa necesidade de ruptura entre o presente e o pasado: quería acudir ao pasado para atopar nel o que segue sendo universal". O público O corno, que chega ás pantallas comerciais o próximo día 11, preséntase como outra proba de que a sempre aludida distancia entre o público e a creación máis esixente non é tan extensa como se pretende facer crer. E o cinema galego está sendo punta de lanza nesa ruptura do tópico con títulos como O que arde ou con Matria. "Existen moitos prexuízos sobre a relación entre o público e o cinema de autor que non sempre responden á realidade. E o certo é que cando algunhas películas que se consideran minoritarias teñen acceso ás salas de exhibición e o público pode velas, todas esas prevencións acaban por esboroarse. Creo que se houbese máis filmes deste tipo nas pantallas grandes, levariamos grandes sorpresas". Pola súa parte, Camborda segue expectante. "Teño ganas de ver que é o que me devolve a xente. Polo de agora teño a opinión da crítica, dos xornalistas especializados. Mais quero saber que é o que pensa o público". Novo premio E os premios continúan. Segundo resolveu onte o xurado do Ourense Film Festival, Camborda gañou como Mellor Dirección e o seu filme como Mellor Película da Sección Panorama Galiza. Janet Novás, do escenario ao plató Nunha película que se centra tanto no corpo, a escolla de Janet Novás -unha bailarina de danza contemporánea- como protagonista era unha aposta arriscada que acabou sendo parte do éxito. "Janet é unha artista, unha persoa moi comprometida coa creación", explica Camborda. "Era arriscada porque non sabiamos como ía funcionar diante dunha cámara -e ela está presente en practicamente todas as escenas da película-. Pero ela ten unha intelixencia emocional, un instinto artístico que era moi pertinente para o proxecto. Foi todo un acerto".