A charanga, a transgresión e a normalidade

O verbo transgredir, e polo tanto o seu acto e resultado, a transgresión, proceden do latín transgredior, no que o prefixo trans equivale a atravesar mentres que o núcleo, gressum, significa ir ou marchar. Dese mesmo étimo proceden verbos como agredir, progresar ou regresar, todos os cales implican a superación, volta ou asunción dun espazo (real ou imaxinario) no que o suxeito interactúa cos seus límites. A transgresión, por tanto, implica o traspaso dos límites do asumido, dunha fronteira, nunha acción que habitualmente se comprende como a violación dos costumes ou as tradicións imperantes dun colectivo. A sociedade galega posúe un amplo repertorio de manifestacións sociais da transgresión, algunhas das cales comparten orixe con culturas de latitudes múltiples e outras resultan máis propias e orixinais. Probabelmente a tradición raíña da transgresión sexa a que vimos de pasar, o Entroido, eses días que se converten en semanas nalgúns puntos de Galiza, particularmente na provincia de Ourense e que, como todas as transgresións, adoptan habitualmente dous sentidos: o da burla ou o riso (é dicir, o humor) e o da crítica, a reprobación ou o conflito. Convención O Entroido precisa, como toda transgresión, de que exista unha convención, xa que sen ela non podería darse ese mundo ao revés de comadres, compadres, mecos e máscaras. Nada ten sentido (nin graza, nin impacto) se non existe unha convención que rachar e a intención de traspasala. Por outra banda, o Entroido ten pervivido durante xeracións practicamente intacto non só polo illamento xeográfico dalgunhas das localidades onde se celebra (aínda que este contribuíse) senón porque sempre xogou nos límites entre o humor e a crítica, porque transforma o xuízo en sátira, e deste xeito (disfrazado de lúdico) ten conseguido resistir etapas de enorme censura da expresión pública como é o caso da ditadura franquista. O que permanece e transgride tamén ten o poder de transformar O Entroido, polo tanto, convértese nunha transgresión na que se pon o corpo, na que os propios individuos constrúen a provocación a través dos seus disfraces, os seus teatros, os seus cánticos, os seus bailes e as súas máscaras. Talvez por iso o Entroido se vive con ilusión e con desexo. Cal sería a miña sorpresa cando neste pasado Entroido en Xinzo, perseguindo charangas e folións, entre os ouveos das pantallas, só percibía adolescentes mornos que non bailaban, que non berraban, que non movían o corpo nin traspasaban fronteira algunha e que, ás veces, nin se disfrazaban. Intuía neles un aburrimento que se dá no asumido, no normalizado: o mesmo ca nós, trintañeiras e trintañeiros nostálxicos, sentiamos con aquelas cancións vellas de nosos pais. Nun mundo de vídeos por nanosegundo onde a xente baila coreografías virais en lugares públicos bailar seguindo unha charanga non é, claro, nada novidoso, non extrema nada nin é atractivo, como tampouco o é pintar a cara ou facer escarnio porque (para eles) é algo que acontece na convención e, polo tanto, non obedece agora a ningún propósito. Carnaval globalizado A rapazada vive, por un lado, un carnaval globalizado, algo que pouco ou nada ten que ver co potencial subversivo, e por outro un Entroido asumido (moitas veces máis como festivo escolar que como tradición popular) no que se estandarizan aquelas manifestacións que ao longo da nosa historia teñen suposto esa transgresión necesaria. Reflexiono e penso na importancia do relato, de como transmitimos iso que para nós xa é ritual pero, para elas e eles, norma. Penso na necesidade de contar a historia desde a conciencia: o Entroido é transgresión porque sempre puxo corpo e palabras nas fronteiras onde non se podían pór os pés. Talvez nesta sociedade na que nada escandaliza falar de sexo ou bailar pintadas e pintados non supón algo subversivo, mais coñecer o porqué o foi outórganos unha maior conciencia do feble que é a normalidade, de que os dereitos conquistados permanecen sempre no perigo de seren esquecidos, e de que precisaron, antes da súa existencia, ser reivindicados. Por outra banda, tamén agora (e moito agora!), o Entroido pode transgredir e amosar inconformismo. Tamén e aínda agora. Talvez sexa necesario recordarlles que esa aparente liberdade na que viven é unha falacia, que contra as manifestacións de poder existe a transgresión, que o Entroido acontece porque sempre houbo quen termou de algo para alén do normativo. Que o que permanece e transgride tamén ten o poder de transformar: como nese gressum latino, de ir máis alá da fronteira, mais, xunto con iso, de construír unha outra forma.