Airiños, a decana do teatro galego: 90 anos facendo teatro do pobo para o pobo

A compañía galega de teatro máis antiga celebra neste 2023 o seu noventa aniversario. O grupo Airiños de Asados, Rianxo, leva xa nove décadas perpetuando unha herdanza que procede daquel momento histórico no que se viviu un enérxico renacemento a prol da recuperación da personalidade política e cultural de Galiza. Manolo Rodríguez e Xosé Losada, ambos curmáns de Castelao e moi ligados ás Irmandades da Fala e ao Partido Galeguista, iniciaban aquela aventura, que aínda continúa hoxe, coa representación de A retirada de Napoleón, de Xavier Prado 'Lameiro', unha obra herdeira das dramaturxias rexionalistas que exercían a crítica e denuncia da situación social e política do rural galego. A compañía mantivo a súa actividade até o golpe de Estado de 1936, que suspendeu a súa actividade debido a que moitos dos seus integrantes, membros do Partido Galeguista, tiveron que fuxir, ocultarse ou suspender calquera actividade pública que os convertese en sospeitosos de "desafectos ao réxime". Airiños tampouco recolle o Premio da Cultura Galega Mais xa a comezos da década de 1940, un dos mozos que interviñera como actor na primeira función, Ramón Pimentel, asumiu a dirección e conseguiu conservar o espírito orixinal da compañía -non sen enfrontar diversas dificultades-, representando obras que engarzaban coa tradición do teatro popular, sempre en lingua galega. Así, entre 1942 e 1962, Airiños representa obras de Prado 'Lameiro', Ricardo Frade, Leandro Carré ou Antón Presa Viso. A compañía foi quen de estabelecer algúns fitos como a representación de A fiestra valdeira en 1961, con Rafael Dieste aínda no exilio. Xa na democracia, a representación, en 1983, de Os vellos non deben de namorarse co asesoramento da irmá de Castelao, Teresa, e de Varela Buxán e Maruxa Villanueva, director e actriz da estrea en Bos Aires en 1941. Neses anos, a fundación en Asados do Centro Cultural Simón Varela achégalle á compañía un espazo fundamental, acolléndoa até o de agora. En 2001, para conmemorar o centenario do nacemento de Manuel Antonio, Airiños estrea Un ronsel de estrelas, unha obra de Xesús Santos, que viña de facerse cargo do colectivo tras a retirada por enfermidade de Ramón Pimentel. Xa no ano 2010, o grupo de teatro comeza unha nova etapa da man da dramaturga Esther F. Carrodeguas, que asume a dirección creativa e renova o repertorio con obras como O cabaré dos 80 anos de Airiños, Nosa señora das nubes, do arxentino Arístides Vargas, ou a recuperación da mítica peza Celtas sen filtro, asinada pola compañía Artello e Xosé Luís Méndez Ferrín en 1983. En 2008, ao cumprir 75 anos, a Asociación Alexandre Bóveda da Coruña homenaxeaba a compañía concedéndolle un premio "pola súa defensa do idioma e a cultura galega durante máis de tres cuartos de século". En 2012, recibe o premio da Cultura Galega das Artes Escénicas polo traballo desenvolvido desde a súa creación -premio que non recolleu en apoio ás mobilizacións do sector das artes escénicas- e, ao ano seguinte, o Pedrón de Ouro. 'As que limpan', d'A Panadaría, gran vencedora dos María Casares con catro galardóns Do pobo para o pobo Amantia Coello é agora a nova directora artística de Airiños e participa do entusiasmo de toda a parroquia de Asados pola celebración do noventa aniversario. "O de Airiños é un teatro feito polo pobo e para o pobo, e iso é algo fantástico, a autoxestión dunha comunidade para defender unha iniciativa deste tipo é marabillosa", declara en conversa con Nós Diario. Coello incide nese aspecto popular, explicando que "a comuñón entre o pobo de Asados e a compañía segue sendo básica para o funcionamento do grupo. Os tempos cambiaron e agora a relación é diferente á de hai décadas, mais a xente sempre está aí para participar ou para botar unha man en calquera das actividades. Para Asados, Airiños é importante, e as persoas da parroquia séntense orgullosas da compañía. Ademais, é moi bonito ver como se relacionan as diferentes xeracións a través dos actos que se organizan: desde peques até anciáns, todo o mundo colabora, e iso achega unha gran riqueza ao resultado". A nova directora confesa seguir os pasos da súa predecesora, Esther Carrodeguas, na renovación do repertorio, mais salienta que "o grupo é autónomo e debe sobrevivir por si propio. As persoas imos e vimos, mais a compañía permanece", sentenza. Por esa natureza popular e democrática da compañía, Coello confesa que non ten plans a longo prazo. "Traballamos no día a día, seguindo o ritmo que marca a colectividade". Porén, para a presentación do libro que resume a historia do grupo e que terá a súa primeira presentación o vindeiro domingo, a directora fragua unha maior proxección. "Airiños é a compañía en activo máis antiga da Galiza e creo que iso merece que se lle preste unha maior atención, que se lle recoñeza todo o que fixo pola lingua e pola cultura galega. Por iso estamos en conversas para presentar este volume en diferentes lugares do país e trataremos de buscar a complicidade dalgunhas institucións como as universidades e mesmo co Centro Dramático Galego". Debate aberto na Coruña: Teatro Colón ou Teatro María Casares?