Nos derradeiros días do verán de 2004 (o 8 de Setembro) deixounos Manuel María, que nacera nos primeiros do outono (o 6 de Outubro de 1929). Van alá dezaoito anos e é moi alentador vermos como a súa memoria, a súa obra, continúan vivas e agarimadas por moitos compatriotas. A acción da Fundación e mais da Irmandade que levan o seu nome, a edición de pezas inéditas, a reedición de obras fundamentais, o concurso teatral que dá a coñecer esta faceta fundamental da súa produción –con grande suceso de público e crítica–...: todo isto honra como merece quen é un clásico das nosas letras, cunha obra que abranxe todos os xéneros e que o conecta directamente co afán e co labor dos grandes da nosa cultura do século XX. Foi el quen construiu pontes máis firmes para esta unión se producir, a pesar de todos os pesares, quer dicer, do profundo hiato que supuxeron para a nación galega a guerra civil española, o seu desenlace e as súas consecuencias.
Lembramos, como non, a súa vasta cultura; o seu coñecemento cordial e intenso do campo galego; dos modos proprios da cultura popular; da historia da Galiza; a súa memoria prodixiosa; a súa dedicación para repoñer, comunicar e divulgar tanto coñecemento de nós como nos falta(ba); a súa xenerosidade e entrega constante, en suma, ao traballo de configurar un país dono de si. A leitura da súa inmensa obra poética admira pola variedade e a capacidade emotiva e reflexiva. Abriu a lingua galega –tan fondamente posuída– a un abano inmenso de cordas e de notas. Os poemas con que o lembramos hoxe non son máis que un convite á leitura demorada da súa obra. Son fillos de dúas épocas decisivas: un, da súa primeira etapa vital e literaria (1958), en plena ditadura, como proba de estilismo irónico e metaliterario; o outro (1977), pola súa semántica do patriotismo e a súa confianza na necesidade de virar os ventos da historia da Galiza, a modo de aviso indispensábel na mudanza de rexime político español. Eis ambos:
"Oficio a un Melro" (De Documentos personaes):
Eu comunícolle a vostede, Señor Melro,
que anda a cantar tan ben no silveiral:
a súa canción, souril e vella,
pon unha arela de luz no meu sentir.
É como se en min nacera algún milagre
ou unha roseira inefábel me apampara
deixándome estantío.
É como se unha voz de anxo, tan acesa,
puxera no corazón tal señardade.
Pero eu comunícolle a vostede, Señor Melro,
que non lle diga a ninguén o seu cantar.
Vostede non ten licencia da Academia
e non se pode cantar sen máis nin máis.
(De Poemas ao outono):
Digo, na madurez do meu Outono:
¡Nós somentes podemos ser galegos!
Estaríamos tolos, xordos, cegos,
se, como cas, seguimos algún dono.
Temos que despertar do noso sono,
librarnos de raposos e morcegos,
abrir novos camiños, fondos regos
e ser, xa de vez, lóstrego e trono.
Ser galego é ter nidia lembranza
dun pasado misérrimo, tristeiro,
e gardar o futuro na memoria.
Ser galego é poñer a confianza
nun trunfo popular, total e enteiro,
capaz de mudar a nosa Historia.
