Opinión

Descobertas infantís

Lembro a surpresa que me produciu, de ben nena, saber que o que eu escrebía mentalmente como “embede” era “en vez de”. O mesmo aconteceu cando o “De Gol” da radio era o mesmo que o De Gaulle do xornal, ou “Forin Ofis”, o Foreign Office. O caso é que a miña pauta –se se pode chamar así– era non perguntar (ou perguntar pouco) e tratar de averiguar pola miña conta. Así aconteceu cando ouvía contar como o fondista de miña nai en Céltigos, ela doente, a animaba a ir a Lugo e poñer na escola unha prostituta. Era unha substituta, claro. Os maiores rían coa anécdota que eu non entendía. Alá fun ao groso dicionario Espasa, do que gostaba moito, pois contiña ilustracións, pinturas e fotografías, e nel lin algo así como “mujer que comercia con su cuerpo”. O verbo asociábao a meu pai, comerciante, así que seguía sen entender nada. Outras frases dábanme para remoer e remoer, mais seguía coa boca calada. “¡Esta niña no da una en el clavo!”, díxolle a mestra á miña nai. Eu captaba, claro, que era algo negativo e bo foi que ela explicou o erro de “subirme” de clase por saber ler de corrido, seica, mais sen escreber un “palote”. Recordo un ditado: que faría na “pizarra” co “pizarrín” sen saber as letras? Así foi que aprendín a escreber palabras enteiras, non sílabas, como era o habitual. Noutro curso, a profesora mandoume abrir “las ventanas de par en par”. A saber o que fixen... O berro dela foi estentóreo: “¡Negro [chamábannos polo apelido], no se parece a su hermana ni en el blanco del ojo!”. Volta co enigma: o ollo, o branco do ollo... A reña, naquela educación, era cousa cotiá, mais íamos indo...

Meu pai (estudos primarios) empregaba o vocabulario con moita precisión e miña irmá e mais eu riamos como bobas cando el utilizaba adxectivos como “edificante” ou “penoso” e así foi como os aprendemos, para sanción da nosa bobaxe. Outra palabra da infancia, tamén de meu pai: “rantifusa”, aplicada a nós cando non gardabamos a orde ou o cuidado preciso. Moitos anos máis tarde, xa el falecido, aflorou na miña memoria. Supuxen que era unha palabra galega, procurei por todos os dicionarios... e nada, até que, casualmente, souben que era... lunfardo! Como macana ou pibe, que el tamén usaba, supoño que por familiares emigrados na Arxentina.

E o galego? O galego era o que se falaba como única lingua en Lamas, a aldea natal de miña nai, n´Agolada, na Praza de Abastos de Lugo, noutros moitos lugares da cidade. En Lamas, eu limitábame a responder con monosílabos, mais moito gostaba de aprender nomes ou frases para min enteiramente novos: “Piliña, bule axiña!”, dicíame a miña avoa cando me mandaba facer un recado (segundo miña nai, a única frase en castellano que lle ouviu á súa foi: “¿Manos que no dais, qué esperáis?, supoño que de procedencia eclesiástica). “Mancácheste?” perguntou un tío a un meu curmán que choraba. O asombro maior viña de que lle chamasen “galleta” ao que para min era a de comer (por certo, por que non se normaliza bolacha para o alimento?), non o apeiro. De ninguén precisei “tradución”: inmersión pura, semántica do contexto, adquisición, en fin, do idioma que tempo máis tarde se recuperou, falou e escrebeu. Si, inmersión, como a que procuran mamás e papás que pagan estadías para seus fillos en Dublín, Londres ou USA para se familiarizaren co inglés.

E hoxe? É normal que sesenta anos máis tarde estexan máis cegadas as vías de ouvir galego?  

Comentarios