Chámannos e a identidade ten nome. A paisaxe ten nome, forma parte da identidade que transcende o noso ser individual, por iso a paisaxe é pobo, por iso é a pel da humanidade o que se debuxa nos mapas. É a man humana a que se amiga ou se pon a mal coas forzas da natureza e co tempo para participar na creación da paisaxe. Ás veces a esa man humana non lle é doado tocar, aínda que o seu afán de posuír fai que o intente sempre, esa necesidade de chegar aínda que sexa á lúa e poñer unha bandeira ten que ver con isto, con botar pulsos, con un xeito de estar no mundo gañando batallas e acumulando territorios; ese arrasar sen pensar en nada do que hai no lugar, coa conciencia de ter todos os dereitos e as razóns para mudar, conservar ou destruír. Do mesmo xeito que se acada o cume do Everest, para contemplar e comprobar o pequena que é a man humana, tamén se pode encher de lixo todo o camiño para ascender ao bico.
Falamos da destrución do territorio e da lingua que o nomea. Foi Domingo Fontán quen debuxou a cara de Galiza, quen situou na pel os nomes dos lugares falados polo pobo. Unha sorte termos esa face de Galiza, a falar. Supoño que isto que vou dicir xa se diría moitas veces, non son eu soa quen o pensa, isto é mala cousa, mais dígovos que do que levo vivido nunca sentira como até agora a ameaza sobre o territorio e a lingua. Todo comeza co desleixamento máis absoluto. Céganse camiños e regatos e hai quen se vai apoderando deles; nada importa o que queda debaixo, se pagan ben, co ensanche da estrada nova. Cando algo vai mudar o peor que pode pasar é que veñan os de Patrimonio ou os de Seprona, despois xa non podes tocar no que tes. A paisaxe é pública.
Nada disto se aprende na escola, se falares do mapa de Fontán, cumpriría dicires que se está a destruír ese rostro de Galiza. A toponimia pérdese, como se perden os nomes dos paxaros, das herbas ou das flores. A min xa non me queda nin a pedra de lavar das Tomadas, aquel lugar fantástico da miña infancia, en que se lavaban as tripas do porco e a roupa cando secaba o pozo en agosto, a autoestrada pasoulle por enriba. Pregúntome onde iría parar a riqueza daquela auga a cantar. Sei que cando morra a miña xeración, con ela van os nomes dos montes ou dos campos: A Debesa Vella, Os Toubales, Barxela, Pomar do Conde. Xa son moitos os nomes que están chegando, que se poñen nos portais dos lugares das casas novas, que nada teñen que ver coa historia do lugar, e que anticipan a pegada individual que muda a fala do pobo: "Rincón del abuelo", "Finquita de las marabillas", "Camino del cemento".
Desgraza non oírmos a fala dos camiños. E cando xa as nosas serras se cubran coas lanzas dos muíños no arrase, porque alguén nos subiu ao monte, sen pensar en nós e contra nós, deixaremos de dicir: Galiñeiro, Castro, Serra da Groba.
Por iso non nos queda outra que falar como pobo a lingua que nomea a terra que pisamos, cando deixemos de facelo, non haberá nin terra nin palabras.... E aínda vos abraia que o Icomos rexeite a candidatura da Ribeira Sacra como patrimonio mundial? Á vista está: Nin ribeira, nin sacra. E aínda vos abraia que desde Europa non avisen que a lingua está en perigo.
