Houbo un país ao bordo do abismo. Rozando as cornixas. Un país medo, un país vergoña. Un país odio, un país esquecemento. Houbo un país de carapuchas, avionetas, disparos incesantes, violacións. Un país de picana, submarinos, malleiras. Un país de forzados silencios e xigantes mentiras. Un país de milicos, cómplices dos poderes, para "limpar" a sociedade de intrusxs revoltosxs. Houbo un país que foi só gaiola dende Ushuaia a La Quiaca. E un continente cárcere que nos lanzou ao precipicio. Un país burla, fútbol e guerras fabricadas. Un país xenocida.
Alí, unhas mulleres, rotas polas angustias todas, atravesaron o medo até cortalo en tiras. Cubriron as súas cabezas con cueiros e foron, outra vez, paridas polos seus fillos e fillas. Era o 30 de abril (1977), trece meses despois da traxedia maior e tres anos dende que o crime se fixese costume. Xuntáronse, querían que as visen, que a xente se preguntase quen eran. Só que era sábado e non había alí ninguén, excepto as pombas. E pensaron nos xoves, tres e media da tarde, a city rebulindo era unha opción mellor de seren vistas. A represión aliñounas. O estado de sitio obrigounas a circular e aí estaba a Pirámide de Maio. Cantos miles de voltas, cantos paus, cantos papeis, hábeas corpus, entrevistas, audiencias. Canta impotencia compartida entre elas, canta conxura, canta loita, canta ferida fundida nas apertas.
Sen Azucena (Villaflor) que comezou esa batalla que lle custou a vida, seguiron adiante. Cada xoves. "As Tolas" ensináronlle ao mundo, a aquela sociedade entre a indiferenza e a angustia sen medida, que a impunidade ten final, que a loita enaltece, que o medo se dilúe no paso compartido, que eran as únicas que se mantiñan cordas. E marcaron o rumbo. E a súa voz escoitouse desde aqueloutro mundo que persistía en algures. E venceron. E vencen. E desmenten a morte. E seguen faro, emblema, exemplo.
Ela dispuxo a casa nas súas costas, asumiu tantas perdas sen descanso. Eran máis 30.000, tan fillas e fillos coma os seus. Ninguén podía renderse nin atrasarse nin mirar a outro lado que non fose o clamor e as consignas. Torpedos que estalasen ben fóra das fronteiras, que obrigasen a esculcar aquel sur a xentes importantes. Que as visen, por fin, que preguntasen.
E souberon tecer esas mulleres, amas de casa sen formación política, as alianzas máis grandes contra o odio, a solidariedade co país de pantasmas. E medraron, medraron. Tanto que os ditadores tiveron que deixalas. Eran símbolos vivos, unhas chamas imposíbel de extinguir, unha resposta forxada dende as tripas.
E ela crecía tanto que nos daba valor, amparábanos, eramos todos seus fillos, as súas fillas. E abriu máis veces as entrañas para volver parirnos, un a unha, pobo con pobo, nos tempos peores e mellores. Por iso sabemos que é mentira que non estea aquí, con todas e con todos. Ensinounos a desafiar a morte, legounos a coraxe e a fe renacidas.
