V ivimos tempos ben curiosos. Hai uns poucos anos, en plena febre pola famosa serie televisiva Xogo de Tronos, lin unha entrevista co creador da saga literaria, George R.R. Martin, na que expresaba unha idea revolucionaria, por obvia. Viña a dicir que o excesivo erotismo das súas novelas era sempre posto en cuestión, pero non así a violencia. Ilustraba o que el consideraba unha hipocrisía cun exemplo: produce escándalo que os nenos e nenas vexan na ficción dúas persoas en coiros (sen maltrato nin violencia), pero ninguén se preocupa dos golpes, feridas sanguentas, pelexas, insultos, linguaxe malsoante e comportamentos machistas que trufan os contidos audiovisuais calquera hora. A maxia do cinema, din. Esa entrevista acompáñame dando voltas na cabeza cada vez que xorde algunha cuestión que volve traer a primeiro plano o politicamente correcto.
Exemplos temos abondo, especialmente nos últimos tempos. A rede social Facebook é famosa pola tendencia a censurar calquera parte do corpo humano considerada obscena, teña ou non intención sexual. Pasou con mulleres aleitando bebés (porque insinuaban levemente as mamilas) e con nús artísticos pendurados das paredes dos mellores museos do mundo. O caso máis sonado foi o do cadro A orixe do mundo, de Courbet, que amosa un primeiro plano dunha vulva cunha minuciosidade case fotográfica. Na mesma liña, algúns subministradores de contido audiovisual están «revisando» películas clásicas da historia do cinema por consideralas racistas, tal e como aconteceu con Foise co vento. Esta manipulación interesada para xulgar con ollos actuais manifestacións ou procesos do pasado ten un nome: en Historia chamámoslle a iso presentismo e sempre aconsello ao meu alumnado fuxir del como da peste. As ferramentas: ler, coñecer se prexuízos e aprender a relacionar conceptos. En definitiva facer algo que non está de moda: pensar con criterio.
As orixes da chamada «corrección política» veñen de lonxe. A expresión aparece xa documentada na Unión Soviética do primeiro terzo do século XX, pero non será ata a década dos 80 cando se xeneralice no mundo anglosaxón e particularmente nos EE.UU. A partir dos anos 90 e mesmo na actualidade, volve resoar con forza a través das chamadas «microagresións»: manifestacións que, malia non agocharen malicia son consideradas violentas (por exemplo, preguntarlle a unha persoa latina polo seu lugar de nacemento, supoñendo de feito que non é estadounidense) ou advertencias do persoal docente nas universidades para evitar que a lectura de determinadas obras produza ou reavive traumas nalgún alumnado.
A respecto desta última cuestión, aínda lembro algunhas discusións cando traballaba nunha biblioteca pública sobre se o persoal bibliotecario podía ou non censurar obras evitando a súa posta a disposición. Como imos permitir que a mocidade lea Mein Kamp? Deberiamos deixar que a xente consulte libros sobre terrorismo, sobre violencia, con contido manifestamente obsceno? As miñas mans catalogaron libros como a novela pornográfica As once mil vergas de Apollinaire, un libro tan pequeniño como turbador. Confeso que a súa lectura se me fixo difícil e, por veces, mesmo crúa ata marear, mais non por iso adquirín trastorno ningún. De igual xeito, non me volvín máis agresiva por catalogar manuais de supervivencia extrema, nin alcohólica por catalogar novelas nas que os protagonistas beben máis que os peixes das panxoliñas de Nadal.
Canto máis reflexiono sobre isto e analizo as pequenas batallas «a prol da moralidade» (nótese a retranca) que con tanta enerxía libran algúns e algunhas, máis firmemente creo que se trata de cortiñas de fume. Gastar forzas en loitar contra pedras de chisqueiro funciona de marabilla para dispersar o poder da masa, para evitar que esas forzas se unan contra pedras máis grandes e máis difíciles de tombar: a inxustiza social, o abuso de poder, a corrupción, a violencia contra os febles. Non é puritanismo, son dereitos.
