Opinión

Ciencia, divulgación e catástrofes

Stavros Meletlidis é un señor de cincuenta e tantos anos, pelo rizado canoso e aspecto de fiar. Desa clase de persoas que che axudaría coas bolsas do súper ou cederíanche o asento no bus urbano. Naceu en Salónica, pero leva tantos anos en España que mesmo leu a modo a Constitución e cando vai mercar colirio para os ollos en calquera farmacia da illa da Palma, nunca lle deixan pagar. Contou el todas estas cousas nunha reportaxe que non ten desperdicio. É vulcanólogo do Instituto Xeográfico Nacional que lidera un equipo de 50 persoas para vixiar e analizar en tempo real algo imprevisible: unha erupción volcánica. A terra trema e vomita lava incandescente que arrasa con  todo ao seu paso.   

A illa canaria da Palma, a segunda máis nova despois de El Hierro, vive ao ritmo que lle marca Cumbre Vieja desde que o magma da súa caldeira empezou á saír á superficie o pasado 19 de setembro. A actividade anormal ou non habitual vén de moito antes: os estudosos sitúana en 2017. Neste caso, a ciencia non serve só para analizar un fenómeno e para abouxar con nomes, tecnicismos e datos; serve sobre todo para alertar, para previr, para tomar medidas ante algo tan fero que xa estragou vivendas, colexios, hortas, campos  agrícolas, bens culturais. Son moitas as cousas que se perderon baixo a cinza, pero a ciencia salva vidas. Explicábao así Meletlidis na citada entrevista:  “Nós facemos dobre tarefa: científica e técnica. Facemos ciencia, pero non para publicar estudos en revistas científicas, senón para avisar a Protección Civil. (...).Non [importan só] as decisións que ti tomas, o as recomendacións que poidas facer: a xente ten medo e quérete ver. Quere escoitarte e que llo expliques: eu dediquei moito tempo, que llo quitei a recoller mostras, para atender á xente, para explicárllelo”.

Lin varias veces esa entrevista para debullala con coidado, quitándolle todo o ton vagamente sentimental co que algúns xornalistas gustan de adobiar as catástrofes. Levo moitos anos dedicándome á divulgación científica desde distintas frontes (nas redes, na internet a través do meu blog, en curso que imparto de redacción científica e, por suposto, nas aulas) e sempre tiven clara a responsabilidade social e colectiva dos científicos, calquera que sexa o seu campo de investigación. É algo que intento inculcar ao meu alumnado, por iso é importante expresarse ben, non caer no alarmismo nin na prosa baleira, coñecer ao público ao que nos diriximos e ser quen de facer accesible o tema, por arrevesado que pareza. Mais, no caso que nos ocupa, coma ni das vacinas e todo o que arrodea á pandemia de COVD-19, ese esforzo social de informar e chegar á cidadanía con palabras claras e tranquilizadoras ten un valor maior: pode salvar vidas,  axudar a planificar servizos e recursos dirixindo todos os esforzos cara onde interesa a prol de algo que hoxe parece escasear: o ben común. 

A miúdo adoita pensarse que un científico é un home (porque o sexismo aínda abonda) de pelo enguedellado e poucas palabras, aspecto descoidado, mirada algo perdida e unha ducia de cacharros  ao seu redor, unicamente preocupado polo que acontece no seu gabinete, sen vida social, facturas por pagar nin afeccións mundanas. Nada máis afastado da realidade, especialmente naqueles ámbitos (coma os que teñen que ver coa terra, o aire, a auga ou as manifestacións da vida presente ou pasada), que requiren moitas horas de traballo de campo. 

Acontece que só nos lembramos da importancia do sistema público de ciencia e I+D+i cando ocorre algo dramático: unha pandemia, unha erupción volcánica. Eventos extraordinarios que a Historia di que se nos presentan cada 50 ou 100 anos. Para estarmos preparados para o inesperado, cómpre que moitos homes e mulleres traballen arreo durante días, semanas, meses, a ser posible con estabilidade no emprego, soldos dignos e dereitos laborais. Este traballo preñado de incerteza e responsabilidades non se paga só con aplausos ou bágoas: págase con impostos.

Comentarios