Escribo estas liñas ao carón do manto azul da ría. Á dereita proxéctase unha das imaxes máis representativas do noso imaxinario común, aquilo que deu forma ao que fomos e que aínda seguimos a ser, aínda que a realidade do mar nos quede lonxe a tanta xente. As mulleres traballan co lombo inclinado e a auga polos xeonllos ataviadas con luvas de látex e gorro, a ferramenta nunha man, o cubo de polietileno na outra. Para elas é un día máis de traballo, aínda que seguramente non lembran outro novembro tan cálido coma este. Estes días ven os seus rostros e escoitan as súas voces e as das súas devanceiras, máis novas, quizais algo menos sabias, na picota da actualidade informativa. Hoxe as luvas están limpas. Non, aquel novembro non foi nada parecido.
As vistas hai unha semana eran outras. No porto de Laxe, un patrón e un mariñeiro conversan mentres este último limpa a rede. É un aparello inmenso ateigado de algas incrustadas entre os fíos, e case semella que a súa conversa flúe ao ritmo dese carrete infinito. Un é do Madrid e o outro do Barça, pero ambos concordan no máis importante. Antes isto estaba cheo de barcos. Cada vez poñen máis difícil o noso traballo. Somos menos e cobramos menos. Aquel ano caláronnos con esmola. Son historias que fan resón dende aquel 13 de novembro de 2002, unha pegada de recordos, como a que aínda impregna de negro e fedor a inferno numerosas pedras da Costa da Morte. Moitas están cara abaixo.
Explicárono moi ben Primo Levi e Hannah Arendt despois do xenocidio nazi. A memoria fai que as cousas non caduquen, evita que desaparezan e, cando a transmisión se completa con éxito, pode lograr que os capítulos máis negros da nosa historia non se repitan. A memoria é un exercicio individual e é de xustiza trasladala ao colectivo. As xentes do mar son os fíos da memoria necesarios para combater os outros fíos, os da mentira, o cinismo, a plastilina. A boa xente que lembra é o golpe de realidade contra os que vinte anos despois non quitaron o traxe; eses que, de non ser pola pegada do tempo na pel, o pelo gris, a flaccidez nas pálpebras, semellaría que viviron dúas décadas nun pestanexo que os vomitou coa mesma roupa, o mesmo discurso, a mesma falta de responsabilidade. Eles, que non mancharon as mans nin meteron os pés na merda máis inmunda se non foi para saír nunha foto, tamén saben o que son pola xente que os lembra.
