Iker Azcoitia (Aretxabaleta, 1987), vén de dirixir Libre, unha curtametraxe galardoada, entre outros, co 1º premio no XII Certame de Curtas do CMU de Sta Mª de Europa. Con 700 euros e un equipo de dezaseis persoas, Azcoitia conseguiu rodar en cinco días esta historia de afectos e “desafectos” coa que pretendeu abordar temas ben complexos como a violencia machista, a familia e, xa de paso, as relacións de parella. Demasiada albarda para unha viaxe tan curta: de dezaseis minutos, creo. Á marxe da boa vontade de Iker Azcoitia e da súa afouteza, este breve relato urbano apenas sorprende. Despois de Te doy mis ojos (Icíar Bollaín), Antigua vida mía (Héctor Olivera), Celos (Vicente Aranda) ou a intensísima Solo mía (Javier Balaguer), non o tiña fácil. Cuns diálogos case murmurados, a pesadume imponse. Só a discusión entre o adolescente e a súa irmá consegue que “espertemos” un pouco dese estado de morna decadencia inducida. O contrapunto é, ao meu modo de ver, o máis interesante. Refírome ao feito de facer simultáneas a “causa” -o pai que abandona á familia e pasa dúas horas falando cunha taxista que, xa de paso, vive tamén unha situación dramática cun home que a maltrata- e a “consecuencia” -a rapaza e o seu irmán que, traumatizados pola violencia sufrida na casa, manteñen unha relación baseada no reproche constante-. É máis, é esta “consecuencia”, esa convivencia tensa entre o irmán e a irmá, o máis estimulante da curta. Nela si podemos observar algo novidoso: a visibilización do reproche como modo de relacionarse cando o orgullo ocupa esa liña tan fina que separa o amor da manía, da raiba acumulada. Tanto a moza como o seu irmán padecen os efectos dunha incomunicación que aumenta con cada conversa. Así, á desidia adolescente do mozo, incapaz de xestionar a propia vida, xa que logo totalmente dependente da parella -unha “noiva-mamá” que se ve na obriga constante de tirar del, de darlle folgos para que non se deixe vencer polos atrancos- hai que engadir a actitude dominante da irmá, oculta na propia vitimización, na medida en que se laia dun labor que lle encanta levar á práctica: a resolución de problemas. Eis o puntazo de Azcoitia, dar luz ao intento de ser “muller-para-todo” e poder así protagonizar algún papel de relevancia social. Neste caso o de familiar imprescindíbel. Pode verse nidiamente que esta queixa dela é un intento de querer saír do espazo estreito ao que o patriarcado ten relegado ás mulleres. Porén, é este un lamento ambiguo, pois aínda que por unha banda existe unha ansia liberaración de responsabilidades, pola outra, a moza tampouco dá soltado lastre. Apenas deixa un mínimo oco ao rapaz para que poida, ao seu xeito, ir desenvolvendo unha certa autonomía. Por esta razón, cando lle bota en cara que non envíase unha carta que, supostamente, quixo deixar ao seu cargo, séntese forte. Segura. Necesitaba comprobar, unha vez máis, que sen ela, sen a súa aportación, nada se resolve. Daquela, ao entrar en fariña e acusar ao raparigo de non ir visitar á nai, el responde cunha frase reveladora que a culpabiliza: “Ya vas tu por los dos”. Nese diálogo resúmese a simbiose vítima-vitimario que alterna os papeis moi sutilmente. Dalgún modo el se acomoda e intenta responsabilizala da súa inmadureza. Tamén dalgún modo ela se sente culpábel e responde coa censura dun comportamento infantil que, no fondo, necesita para saberse útil. Que a xuventude non garante un novo xeito de nos relacionar sen pasar pola mudanza do imaxinario sexista é a idea máis “novidosa” desta curta. A miña dúbida é se Azcoitia foi consciente disto ou lle saiu sen máis. Non sei porque estraña razón me inclino polo segundo…
ROSA ENRÍQUEZ
