Guía para fuxir das trolas na información científica

O 30 de xuño rematou a quinta edición de Regueifas de Ciencia, un programa de debates sobre temas cargados de polémica social que promove a Universidade de Santiago de Compostela e que conta coa colaboración da FECYT. O derradeiro debate desta edición respondía á pregunta de se os eólicos son compatibles co medio e a sostibilidade, un tema absolutamente relevante para o noso país nestes momentos. Un dos equipos defendeu o ‘non’ e o outro defendeu o ‘si’ e, como xa é costume en Regueifas, ambas as posturas tiñan parte de razón, corroborada por datos e evidencias científicas. As respostas sobre temas complexos en contadas ocasións son sinxelas, unívocas, brancas ou negras. Expoñernos a outras ideas abre unha ampla gama de grises e de puntos de acordo, fundamentais para poñerse a traballar a prol dunha solución. Así aconteceu tamén no debate sobre a enerxía. Non todo o que vemos ou o que nos chega a través dos medios de comunicación ou as redes sociais ten unha base consistente e fundamento científico. Vacinas con chips, chemtrails, negación do cambio climático antropoxénico… unhas trolas máis elaboradas, outras máis obvias, pero aí están, as máis das veces monopolizando a conversa nos nosos grupos de WhatsApp, favorecendo e significando posturas inamovibles, algo así como unha cuestión de crenza e fe para moitas persoas que de seguro nin se pararán a escoitar os argumentos dos “contrarios”. Como podemos filtrar e contrastar a información que recibimos se non somos expertas en todos e cada un dos temas? Como o facemos cando se trata de contidos presuntamente científicos, de resultados de supostos estudos procedentes de exóticas universidades ou centros de investigación? Breve guía Aí vai unha brevísima guía para poñer en práctica este verán: 1.—O primeiro é desactivar a reacción automática do reenvío. Sobre todo se a noticia que acabamos de recibir é espectacular, impresionante e ademais vén reafirmar as nosas opinións. Xerouche unha reacción forte? Agarda un chisco. 2.—Le a noticia completa. En moitas ocasións, lemos titulares que non recollen o contido da noticia e logo comprobamos que chegan a ir nun sentido contrario. Comproba a fonte da información, polo menos o medio que publica a noticia, e, de ser posible, vai á fonte 3.—Comproba a fonte da información, polo menos o medio que publica a noticia, e, de ser posible, vai á fonte. Fai unha busca sinxela para comprobar se outros medios de confianza tamén a recollen. Se é tan importante, seguro estará en moitos máis sitios. 4.—Procura ter, a modo de referencia, máis dunha persoa experta que poida filtrar por nós as novas que van aparecendo. É importante que sexan máis de unha, porque todas as persoas temos nesgos e as nosas opinións están mediatizadas por distintos intereses e ideoloxías. Cóidate de non vivir nunha cámara de eco e bota unha ollada ao que opinan aquelas persoas que non che son tan afíns e que poidan significar un contrapunto. 5.—Ten en conta os nesgos dos fact-checkers. Son persoas ou organizacións que manexan os seus propios intereses. 6.—Non deixes de lado unha mínima alfabetización mediática. Formarnos e informarnos de como funcionan os medios, de como se xeran as noticias, como se lle da prioridade a unhas sobre as outras, etc., pode aportar unha perspectiva moi diferente sobre a información que recibimos. 7.—Que algo se presente en formato documental, con moitos gráficos, vídeo moi elaborado ou nun programa televisivo con boa produción non o converte en certo. 8.—Asiste a eventos. Vai a unha Regueifa de Ciencia ou formatos similares. Normalmente non estamos abertos ás ideas contrarias e moitas veces é difícil ter a razón a 100%. É interesante ver qué argumentos ou datos dá a parte contraria. Aínda que teñas unha opinión formada, estas ideas poden completar ou mellorar a túa postura e incluso axudarte a defendela mellor, sempre que estas ideas estean baseadas en evidencias e teñan probas que as sustenten. 9.—Tamén é importante coñecer o método científico e saber recoñecer a mala ciencia e á boa ou mala comunicación de ciencia. É fundamental saber interpretar que a ciencia é cambiante, que postulados que consideramos que son certos poden mudar segundo sigamos investigando. De novo, buscamos respostas en branco e negro e a ciencia normalmente está traballando en grises. Isto non a fai menos válida, ao contrario: aí radica a súa fortaleza. 10.—Pregúntate “que?”, “quen?” (quen investiga, quen paga esa investigación, quen é o encargado de contalo e como o fai) e, finalmente, o “por que?”, por que o están a contar? Activemos o pensamento crítico, tamén no verán.