A poboación é o motor dos pobos. É grazas a ela que se poden levar a cabo actividades económicas, culturais, políticas, sociais, etc... Sen poboación, de feito, non hai pobos onde aplicar medidas económicas ou políticas. Por iso, é de suma importancia estudar como evolucionan as poboacións dos diferentes países e a diferentes escalas, para poder analizar a súa saúde. Grazas aos datos demográficos, pódense observar tendencias de crecida ou baixada nas poboacións, co fin de detectar e previr crises futuras.
Do mesmo modo, é sumamente importante coñecer cal é o desencadeante dunha crise demográfica. Esta pode deberse a un aumento das emigracións, a unha baixada na natalidade, a un aumento das defuncións... Os motivos poden ser moi variados, así como as súas consecuencias. Ante estas situacións, os Gobernos contan cos instrumentos necesarios para corrixir estas anomalías, e son as políticas demográficas.
Na Galiza, a cuestión demográfica é un problema de actualidade. Aquí as chaves sobre a composición da poboación galega, a súa evolución, e a súa distribución desde comezos de século até a actualidade.
A evolución do conxunto da poboación galega dende comezo de século
O século XXI, pese a súa brevidade, xa deixou acontecementos salientábeis e que inflúen de maneira significativa na demografía. Os dous principais son a crise global do ano 2008, coñecida como a Gran Recesión, e a pandemia da covid-19 no ano 2020. Ambos eventos deixaron a súa pegada na poboación galega.
Como observamos, o comezo do século na Galiza veu acompañado dun ascenso demográfico considerábel, pasando dos menos de 2.740.000 galegos e galegas iniciais até os case 2.800.000 nos dez primeiros anos. Mais a partir dos anos próximos á crise do 2008, a demografía galega comeza unha baixada a pasos axigantados que aínda hoxe continúa afectándonos, estando hoxe por debaixo dos 2.700.000 habitantes e cunha liña de tendencia que deixa pouco espazo ao optimismo. A crise de 2008 o que esencialmente provocou foi un aumento da emigración en busca de mellores oportunidades no estranxeiro.
No gráfico da emigración, móstrase un claro aumento dos emigrados e emigradas na Galiza desde o ano 2008 até a actualidade. Nos anos posteriores á crise, mantíñase por debaixo dos 50.000 emigrados e emigradas anuais, con todo, despois da crise esta cifra elévase por riba dos 60.000 anuais, o que amosa as consecuencias migratorias deste evento.
A composición da poboación galega co paso dos anos
Para coñecer a saúde dunha poboación, temos que analizar a súa composición. O xeito óptimo para esta análise é mediante as pirámides de poboación, as cales amosan os grupos que compoñen as poboacións. Para o ano 2001, a comezos do actual século, a poboación galega presentaba unha pirámide estancada. Este tipo de pirámides caracterízanse por unha forma de campá, aínda que neste caso non estea completamente definida. Porén o esencial desta pirámide é que o grupo maioritario comprende entre os vinte e os trinta anos.
Este tipo de pirámides son características de países en desenvolvemento, a esperanza de vida aumenta, así como a natalidade baixa lixeiramente. Isto fai que o crecemento natural se reduza. Dez anos despois, para o ano 2011, percíbense as consecuencias do baixo crecemento natural que se describe anteriormente. Neste caso, a pirámide comeza a transformarse nunha pirámide con forma de tonel.
A natalidade baixa progresivamente, dificultando o remprazo xeracional. Este feito, ligado ao aumento da esperanza de vida, tradúcese nun aumento da poboación envellecida en contraposición ao descenso da poboación nova. Este tipo de pirámide é característica dos países desenvolvidos, e evidencia un problema actual, o envellecemento da poboación.
Na actualidade, evidénciase a nosa pirámide “de tonel” mostrando a magnitude do problema demográfico galego. A esperanza de vida aumenta, mais a natalidade continúa sendo baixa, o cal fai que a maioría da poboación galega sexa dunha idade superior aos corenta anos. Cada vez hai máis xente vella e menos xente nova.
Nestas situacións, as políticas demográficas poden ben incentivar a natalidade na poboación, ou ben apoiar a chegada de inmigrantes. Todas as medidas adoitan xirar en torno ao aumento de poboación nova no territorio para tratar de dar estabilidade á pirámide.
A distribución da poboación galega
O crecemento real é unha taxa que permite coñecer o aumento, ou non aumento, dunha poboación nun espazo e período de tempo. Neste caso, é a escala dos concellos galegos, e observaremos como evolucionou esta taxa ao longo destes máis de vinte anos.
Neste primeiro mapa por concellos correspondente ao ano 2000, a gran maioría dos concellos galegos perden poboación. Os concellos que gañan poboación encádranse arredor do eixe atlántico. Os concellos próximos ás metrópoles de Vigo e A Coruña concentran un elevado número de concellos con crecemento real positivo. No interior, nas cidades de Lugo e Ourense habería un crecemento polo miúdo.
Do mesmo xeito, na fachada oriental de Galiza, no interior do país, atópanse os concellos que acumulan unha maior perda de poboación.
Para o crecemento do ano 2010, hai un aumento dos concellos cun crecemento positivo nos arredores do concello de Santiago de Compostela. Este núcleo uniríase ao das metrópoles anteriormente citadas, e axudarían a concentrar o aumento da poboación arredor do eixe atlántico.
No interior a situación mantense ou mesmo empeora, especialmente para os concellos orientais á cidade de Ourense, as comarcas de Terra de Lemos, Terra de Caldelas, Terra de Trives e mesmo Quiroga, aumentaron neste período o decrecemento, que pasaría a estar por debaixo do 2,5%.
Cabe destacar a excepción oriental do concello de Negueira, na comarca da Fonsagrada, o cal foi un dos catro concellos galegos cunha maior porcentaxe de crecemento real, por riba do 5%.
Na actualidade, pese a que a porcentaxe de crecemento real baixou, o número de concellos cun crecemento positivo aumentou, especialmente na fachada occidental e no sur do país. No interior, os concellos melloraron a súa situación lixeiramente, pero aínda así percíbese un contraste entre a Galiza occidental e a Galiza oriental.
