Achan pistas da modernización do rural galego nunha aldea perdida de Forcarei

Silvaescura perdeu toda referencia como aldea no século XIX. Hoxe, o topónimo mantense asociado a unha zona de carballeira, antes de pasto e labranza, no municipio de Forcarei (Tabeirós-Terra de Montes), na parroquia da Madalena, documentada desde a fundación do mosteiro de Aciveiro no século XII. Atópase no límite de tres lugares habitados: Soutelo de Montes, Sanguñedo e Trasdomonte, nunha localización de fácil acceso, "moi interesante desde o punto de vista paisaxístico, á beira do regato do 'Pigheiro', rodeado de carballos e acivros" sinalan desde o Concello a Nós Diario.

Tamén confirman que a información que se ten de Silvaescura é moi escasa. A documentación existente alude só ao pagamento de impostos á Igrexa, unha carencia que contrasta coa abundante tradición oral referida a este enclave.

Non é habitual na Galiza atopar abandonos tan antigos. Agora podemos escavar e comprender como vivía o campesiñado da Idade Moderna

A memoria da xente da contorna garda distintas versións sobre o fin de Silvaescura. Hai quen lle achaca á peste o abandono da aldea, quen apunta un conflito veciñal que levou os seus habitantes a outros núcleos próximos e quen defende que as casas en ruínas nas que xogaron de cativos cando ían traballar as leiras non chegaron a ser tal porque nunca as acabaron.

Abandono e modernidade 

Os restos desas vivendas foron o campo de traballo dun equipo do Instituto de Ciencias do Patrimonio do Consello Superior de Investigacións Científicas durante os primeiros 20 días de agosto. Dúas vivendas e un patio localizados no lugar de Súa Casa. A arqueóloga e directora da escavación, Cristina Incio del Río, descubriu este topónimo sobre o terreo, grazas ás visitas organizadas polo Concello ao lugar para dar a coñecer os labores de arqueoloxía entre persoas veciñas e curiosas.

A investigadora dedica a súa tese de doutoramento ao proceso de modernización no mundo rural galego nos últimos séculos. Aspira a explicar como se implanta a modernidade no rural, como cambian e como permanecen as formas de vida do campesiñado a través do estudo da arquitectura doméstica.

Quero rachar co discurso ahistórico de que o campesiñado leva vivindo igual desde a Idade Media

"A modernidade, como proceso, é moi complexo. Os meus casos de estudo céntranse sobre todo no século XX, e quería dar con algún máis antigo para podela detectar nun momento anterior". Grazas a un dos seus directores de tese soubo de Silvaescura, "unha aldea que pola documentación histórica que atopamos existe polo menos desde o século XVII". Pero o máis interesante deste territorio, advirte, é o momento no que se abandona, entre mediados e finais do XIX.

"Non é habitual na Galiza atopar abandonos tan antigos, o que nos permite ter acceso á materialidade da dos séculos XVII e XVIII. Agora podemos escavar e comprender como vivía o campesiñado da Idade Moderna".

Cambios na arquitectura

A estratigrafía resultou máis complicada do esperado e o equipo de Incio del Río non puido avanzar tanto como lle tería gustado. "Xa é seguro que queremos volver despois desta primeira aproximación, porque nos permitiu constatar que traballar aquí merece a pena".

"Nunha das estruturas detectamos dúas fases construtivas. Vemos unha reforma que se fai no XIX sobre unha casa que xa existía, que podía ser do XVII, onde atopamos cerámicas e materias". A nosa hipótese a día de hoxe é que nestas vivendas de Súa Casa houbo un momento de habitación no XVII e outro posterior no XIX, previo ao seu abandono", tal vez máis tardío que o do resto da aldea de Silvaescura, "que non sabemos onde está".

Dar con esas estruturas perdidas é parte dunha vindeira campaña que Cristina Incio xa comeza a proxectar, tamén para avanzar noutro obxectivo: "rachar co discurso ahistórico de que o campesiñado leva vivindo igual desde a Idade Media". Non é así, di. "Hai poucos estudos histórico-arqueolóxicos que afonden nisto e gustaríame profundar en como mudou a arquitectura ao longo dos séculos tamén no rural, en liña cos cambios de mentalidade e de tecnoloxía, porque ás casas do campesiñado tamén chegan elementos novos, modernos, ao longo dos séculos".