Da ineficiente organización territorial

Xa hai noventa e dous anos da celebración en Pontevedra, o 6 de decembro de 1931, da asemblea fundacional do Partido Galeguista. Comezaba o seu programa tratando da organización de Galicia, no que se acordaba defender un país no que fosen suprimidas as deputacións provinciais e, dentro da plena autonomía municipal, reivindicaba a personalidade administrativa da parroquia rural e da comarca. Fora o Real Decreto do 10 de novembro do 1833, o que dera a coñecer o proxecto de lei sobre organización de concellos e provincias de Javier de Burgos, inspirado no centralismo francés e do que xa bebera a Constitución de Cádiz, a que deseñara unha estrutura territorial uniformista e allea á realidade do noso país e que se mantén uns douscentos anos despois. Non houbo conformismo coa decisión. Xa Alfredo Brañas defendera unha Galicia dividida en 85 comarcas, aínda que pouco máis eran que concellos. E, como dixemos, foi o Partido Galeguista o que pretendeu defender unha nova organización do territorio, confirmada polas análises de Castelao e Otero Pedraio, quen até deseñou os primeiros mapas das comarcas que conformarían o país. É por iso que no Estatuto de 1936 recoñecérase como competencia a división do territorio. O que tivo continuidade no actual Estatuto Galego cando recolle a posibilidade de que unha lei do Parlamento regule a organización territorial propia de Galicia, engadíndose entre as competencias recoñecidas o “réxime xurídico das comarcas”. Competencia que apenas foi desenvolvida por intereses espurios, pois o mapa comarcal de Galicia, deseñado por Andrés Precedo Ledo coa división do territorio en 53 comarcas, non tivo éxito ao definilas sen competencias reais ao non cederllas nin dos concellos nin das deputacións. Desde a parroquia e a comarca Non é de estrañar que cando ía comezar este século o profesor Álvaro López Mira publicase o seu ensaio Un modelo de organización territorial para Galicia no que realizaba unha proposta de organización para o país partindo da parroquia e da comarca, institucións que definía como válidas e axeitadas, así como obsoletas as provincias. Sería o lóxico no país no que as sete provincias presentes no noso Escudo en forma de sete cruces, viraron ás catro deseñadas en 1833 por un señor nado en Motril, recoñecido afrancesado e, polo tanto, centralista e alleo totalmente á nosa realidade natural e social. Non debería haber concellos con menos de 10.000 habitantes, que hoxe só son 56, 18% do total E todo o anterior vén a conto porque hai unhas semanas os media recollían a nova do pasamento do que fora o último alcalde franquista en Galicia. Mais o sorprendente é que o era dun concello cun censo de 372 habitantes que tería que ser descoñecido de non ter retratos do ditador ou avenidas adicadas a el. Tamén porque habería 7.232 concellos galegos se a súa fose a media de habitantes por concello. E máis porque para os 372 censados hai unha casa do Concello, un centro de saúde, unha casa niño, unha web propia, un servizo de recadación para os recibos da auga e até un técnico municipal de urbanismo a tempo parcial. Non vou poder deixar de facer comparacións. Son compostelán nado en Roxos, que ten 760 habitantes censados, máis que o duplo de Beade e máis que 20 dos concellos galegos e ningún deses servizos. E que pertence á parroquia de Villestro, cun censo de 2.174 habitantes, no que tamén superaría a 123 concellos galegos. Se atendemos a datos do Instituto Galego de Estatística (IGE) en 2022 os 313 concellos do país suman 2.690.464 habitantes, cunha media de 8.596 cada un. O problema é que o 79% do total están por debaixo desa media e que o 64% teñen menos de 5.000, con 2.026 por termo medio. Dos case 300.000 de Vigo a só os 228 de Negueira de Muñiz ou os 345 de A Teixeira, os únicos con menos censo que Beade. Non é racional a súa existencia cando as economías de escala de concentrar concellos en comarcas permitirían asignar os recursos excedentes á loita contra o despoboamento no rural e a dotalos de servizos suficientes e de calidade. Non debería haber concellos con menos de 10.000 habitantes, os que hoxe só son 56, o 18% do total. Tería que haber comarcas que baleirasen as competencias dos actuais concellos e das deputacións, como recadación, bombeiros, etc. Precisamente non son de máis utilidade as deputacións, como ben sinalaban os principios do Partido Galeguista no século pasado ou a tese de López Mira hai pouco. Para o exercicio 2023 os seus orzamentos son de 623 millóns de euros, que van dos 222 da Coruña aos 96 de Ourense. Unha terceira parte son custos de persoal. E a súa existencia non evita nin a desatención ao rural, nin a diminución do seu despoboamento, nin a prestación de servizos de calidade. Hai un dato ben evidente, de que lle serviu aos ourensáns a súa deputación nos últimos corenta anos?. O mellor favor que se lle pode facer é liquidala. Así pasou tamén con algunha das cámaras de comercio fechadas, imprescindíbeis para algúns e, quen as bota en falta?