Unha potencia na luthería desde a Idade Media

Que Galiza é unha potencia na construción de instrumentos musicais, con especial peso nos antigos, representa un feito ben coñecido no sector a nivel internacional, mais bastante ignorado no propio territorio. O peso galego na luthería non é azaroso, provén dunha historia longa e brillante coa Compostela medieval de orixe. No século XII, Santiago de Compostela é centro musical, con conexión parisina. Círculos de cultura aristocrática que procuran o goce nas artes, mais nutridos da lírica popular, cenobios cistercienses, as bases do camiño de peregrinación do occidente europeo, o poder da aristocracia galega, a familia Traba, e da Igrexa, co arcebispo compostelán Diego Xelmírez, sementan o contexto de bonanza e explosión cultural. Deixa constancia en volumes como a Historia Compostellana e o Codex Calixtinus, entre 20 e 40 anos anterior ao Pórtico, que incorpora pezas polifónicas como o "Congaudeant Catholici", composto para a festividade de Santiago, a obra a tres voces máis antiga da que hai constancia. Vento e corda Investigacións como as do luthier e violagambista Francisco Luengo recollen a incorporación de instrumentación de forma pioneira con respecto ao resto de Europa. A relevancia da escola medieval de luthería no Reino de Galiza amosa instrumentos con cen anos de anterioridade, segundo se desprende da abundante representación desde o século XII, coincidente co esplendor da lírica trobadoresca. Atópase na Catedral ou no Pazo de Xelmírez de Compostela, en Portomarín, en Carboeiro… A ausencia de vento non é casual. Na Grecia clásica arrinca a dicotomía entre a lira e o aulós, corda fronte a vento. Platón censura a frauta porque non permite cantar e manter a supremacía do logos. Dáse na instrumentación do Pórtico da Gloria. Os Anciáns bosquexan o ideal sonoro e un sentido teolóxico e ideolóxico dentro do artístico. Quere dicir que a construción de ventos é menor? Non. Hai pouco o profesor Manuel Gago difundía en redes unha ritualidade civil medieval: a convocatoria do consistorio municipal de Santiago coa 'crida do anafil', a chamada cun longo instrumento de vento, o único do reino con este costume. Ten sentido no contexto que abordamos. Hai apenas cincocentos anos que a separación de disciplinas é notábel. Aínda que música, poesía e incluso danza permanecen unidas até hai ben pouco na nosa cultura popular. Dáse hoxe un puxante movemento poético galego que combina a escrita necesaria coa oralidade escénica. Músicas, construtoras de instrumentos e poetas sempre fomos da man. A lírica e a mousiké, xuntan música, verso e danza. E na Idade Media ser poeta significa saber música e composición sobre melodía (Arte de trobar). Homes e mulleres. As soldadeiras engadían voz, baile e música por unha soldada. Por desgraza, a precisión de datos chéganos a través das cantigas de escarnio que translocen a moral misóxina centradas na promiscuidade. Igual que na poesía, Galiza é potencia na construción de instrumentos Unha mostra de instrumentos Igual que na poesía, Galiza é potencia na construción de instrumentos. Mais cómpre mudar o imperativo da resistencia, polo do investimento económico. Como acontece noutras artes, sostense con perseveranza e entrega persoal, con solidariedade gremial e coas desventuras do freelancismo. A gran variedade de instrumentos fabricados hoxe artesanalmente en Galiza ao longo das catro provincias é elevado. Constrúense nos obradoiros de cada profesional e véndense dentro e fóra, a nivel internacional, en catro continentes. As arpas de Lorena Reinaldo, a percusión de Xosé Maceda ou Morenita Percusión, as zanfonas e percusión de Xaneco ou Iago Salgado, as zanfonas e cordas pulsadas de Jaime Rebollo, os instrumentos antigos de Francisco Luengo en corda fretada antiga e de César Arias en corda pulsada antiga, a corda fretada de Gonzalo Bayolo, José Catoira ou V. Martín González, a corda pulsada de Marcos Domato, Ricardo Ramos ou Pablo Sánchez, os ventos e idiófonos de Nebra, os ventos madeira de Oli Xiráldez e Suso Gestal ou as gaitas de Alberto Pires. A fin de semana do 13 e 14 de abril pódese visitar de forma aberta e gratuíta o II Encontro Profesional Galego de Construción de Instrumentos Musicais no IES Rosalía de Castro de Santiago, impulsado por Labra, a Asociación Profesional de Luthiers de Galicia. Máis información no IG @labraasociacion.