Portugal honra Cambedo da Raia e lembra o seu apoio á guerrilla antifranquista

A Assembleia da República -o Parlamento portugués-, a petición da Comissão de Assuntos Constitucionais, Direitos, Liberdades e Garantias, vén de aprobar por unanimidade de todos os grupos políticos a petición de honrar a veciñanza de Cambedo da Raia, no concello de Chaves (norte de Portugal, fronte a Verín), pola súa “solidariedade e altruísmo” coas refuxiadas e cos refuxiados que sufriron persecución por parte do réxime franquista. Ademais, a institución lusa lembra o heroísmo do pobo fronte a operación militar da ditadura española e portuguesa que decorreu conxuntamente nesta vila en 20 de decembro de 1946 e a represión posterior que se padeceu en toda a fronteira “de Caminha até Vila Real de Santo António”. A memoria rebelde do Cambedo ao descuberto No texto, presentado en 2023 pola Comissão, lémbrase, ademais que desde “os anos de 1936 e 1939, em Espanha, seguintes à Guerra Civil, foram anos de avanço para as forças franquistas e dos seus aliados fascistas italianos e alemães, de um lado, e de denúncias, perseguições, torturas e fuzilamentos sumários dos que haviam apoiado a República, do outro”. Petición popular A petición colectiva estivo apoiada por 2.005 sinaturas e procuraba recoñecer o dereito á memoria “daqueles que, tendo sido testemunhas da tragédia, já faleceram sem verem a sua luta e o seu sofrimento reconhecidos pelo Estado português”. Na demanda tamén evocaban os 50 anos do 25 de abril que decorrerá este 2024 “e os valores que orientaram o movimento que derrubou o regime então no poder”. A iniciativa, aprobada o pasado 11 de xaneiro no Parlamento luso por unanimidade -tamén cos votos da ultradereitista Chega, aliada de Vox, mais a diferenza da formación ultraespañolista si apoia esta cuestión de memoria histórica- partiu, basicamente, da investigadora portuguesa Paula Godinho, o cineasta Jose Alves Pereira e da xornalista da RTP Ana Luisa Rodrígues. Nesta comisión promotora tamén participaron, desde a Galiza, o catedrático Lourenzo Fernández Prieto, o historiador Luís Martínez-Risco e o investigador Dionisio Pereira. A mesma contou, a maiores, coas asociacións Desportiva, Cultural e Recreativa de Cambedo da Raia e de Vilarelho da Raia, xunto á Associação Movimento Cívico Não Apaguem a Memória (NAM), esta última referente en memoria histórica no Estado portugués. Mudar o relato A iniciativa súmase a outras que se realizaron nos últimos anos coa intención de recuperar a memoria do que aconteceu nesta aldea. Até os anos 80 o relato oficial, creado pola ditadura de Salazar desde que tiveron lugar os acontecementos de 1946, sinalaba Cambedo como unha aldea de malfeitores e criminais que estaban fóra da lei. As investigacións da antropóloga Paula Godinho desde os anos 80, a colocación dunha placa en 1996 ou a realización en 1999 do filme documental portugués O Silêncio, dirixido por António Loja e José Manuel Alves, deron a coñecer a verdade. En 2018, o arqueólogo portugués Rui Gomes, profesor da Universidade de Rutgers (Estados Unidos de América), e o arqueólogo e investigador galego Xurxo Ayan traballaron na aldea. Ademais, varias publicacións lembraron ese episodio, como o libro O Cambedo da Raia, 1946. Solidariedade galego-portuguesa silenciada (Asociación de Amigos da República, Ourense, 2004). Cambedo, 1946: Que fazer com a memória silenciada? Para o investigador galego Dionisio Pereira, con esta proposta agora aprobada polo Parlamento portugués, “procúrase rescatar a memoria e o resarcimento das persoas que sufriron a vergoña dos acontecementos de 1946 ademais de ser unha homenaxe pola solidariedade antifascista de Cambedo”. Pereira pon en valor que “é a primeira vez que se fai unha homenaxe pública, a nivel do Estado portugués, ás persoas que axudaron aos refuxiados e guerrilleiros galegos”. Respecto futuro "Que esta homenagem não seja apenas um tributo ao passado, mas também um catalisador para um futuro onde a memória seja respeitada", aseguraba nas súas redes sociais Mónica Bárcia, neta e bisneta dunha das familias máis castigadas pola represión da ditadura portuguesa. Bárcia, que estivo presente xunto con outras familias na Assembleia da República no momento de aprobarse oficialmente a petición, asegura que "depois de décadas na obscuridade é importante revisitar os eventos de 1946, para reafirmarmos os valores fundamentais da paz, liberdade, democracia e progresso". En opinión de Dionisio Pereira, “tocaríanos agora a nós realizar esta homenaxe desde os poderes públicos, máis alá das que realizaron no seu día entidades como a Asociación de Amigos da República en Ourense”. Neste sentido, lembra que casos semellantes ao de Cambedo multiplicáronse por toda a raia, “malia que ese foi o máis relevante”. Adianta que esta mesma entidade ourensá xunto coa União de Freguessias de Lomba e Pinheiro Novo realizarán a finais de maio unha homenaxe á aldea de Sernande, en Vinhais, onde aconteceu un caso semellante. “Aínda está soterrado alí ao carón da ermida, sen lápida, o guerrilleiro galego de longa traxectoria Alfredo Yañez Dominguez, máis coñecido polo Aguirre, natural de Xares (A Veiga, comarca de Valdeorras)”. Cambedo ou a batalla contra a guerrilla que non foi Dionisio Pereira lembra que “para matar dous guerrilleiros e prender outros dous destacáronse máis de mil axentes de Portugal e España, desde militares até a Garda Civil”. Aínda que en moitas ocasións fálase do que aconteceu no Cambedo da Raia como o dunha “batalla”, tal e como sinala o investigador galego, o suceso pouco tivo de enfrontamento en igualdade de condicións. Ese día de decembro de 1946, a aldea apareceu rodeada de membros de diversos corpos de seguridade portugueses como a Garda Nacional Republicana, a Garda Fiscal, o exército e a PIDE da ditadura, ademais de efectivos da Garda Civil española. Paula Godinho, investigadora: "A repressão contra a povoação de Cambedo foi tremenda" No confronto morreron os galegos Juan Salgado Riveiro Bernardino García García. Ademais, foi encarcerado Demetrio García e o seu cuñado, Manuel Barcia sufriu prisión chegando a morrer nun centro de reclusión da PIDE o seu fillo. A represión foi moi dura, con ducias de veciñas e veciños detidos. Cambedo da Raia perdeu 18 dos seus habitantes por máis de un ano e oito cidadáns da Galiza, procedentes de aldeas próximas, foron xulgados de inmediato en Portugal e expulsados para o seu país, co prohibición de entrar de novo en terras portuguesas.