Guerrilleiros antifranquistas, soldados da república

"Por unha España democrática e republicana. Por unha Galiza libre encadrada nunha Federación de pobos Hispanos”. El Guerrillero, nº 1, 25 de decembro de 1946 Os militares e dereitistas sublevados en xullo de 1936 contra o lexítimo Goberno republicano “tomaron” a Galiza con extrema violencia, eliminando tantos demócratas como puideron e aínda máis. Con todo, lonxe de calquera fronteira democrática, centos de persoas sobreviviron, perseguidas polos montes, agachadas en sotos e faiados. Rematada a guerra en abril do 1939, coa vitoria de Franco non chegou outra paz que a dos cemiterios, non houbo piedade para os vencidos. Manu militari foron aplicadas -en paralelo e/ou consecutivamente- a Lei de responsabilidades políticas de febreiro de 1939, a Lei de represión da masonería e o comunismo de marzo de 1940, a Lei de seguridade do Estado de 1941, a Lei de rebelión militar de 1943 e o brutal Decreto-Lei sobre represión dos delitos de bandidaxe e Terrorismo de abril de 1947, que seguía remitindo á xurisdición castrense. Sumémoslle o racionamento, vixente até 1952, as exaccións da Fiscalía de Taxas, unha relixiosidade opresiva, o caciquismo máis brutal, a violencia institucional. Unha situación ben irta para quen viviran en plenitude a Segunda República, para quen espertara á vida e á conciencia naqueles apenas cinco anos de liberdades: se medraba o medo e a resignación, tamén medraba a resistencia. A guerrilla antifranquista galega(1936-1954) Guerrilleiro da patria asoballada ferramenta de verdade e de vasoiras a túa palabra anuncia mañás loiras e colleitas de luz nas madrugadas. (Manuel María) Os primeiros combates foron defensivos, por obra dos superviventes da malleira inicial, por quen fuxiran polo que puidera pasar, por quen refugaban do servizo militar, por quen caneaban as ciadas da Garda Civil e dos falanxistas, por aqueles tantos que se lles sumaron ao saír dos cárceres. Da primeira resistencia espontánea, e fiando nunha intervención aliada, “Despois de Hitler, Franco”, os “escapados” foron quen de ir creando complexas estruturas solidarias, resistentes e políticas, os fuxidos galegos deron en guerrilleiros. Destacan no norte de Galiza o primixenio Grupo Chapapiev /Unidade guerrilleira nº 1 na Mariña e a guerrilla do Eume; na zona suroriental ourensá-leonesa en 1942 unha unitaria Federación de Guerrillas, despois Corpo de Guerrillas, despois Iª Agrupación. Entre 1944 e 1946, co pulo fundamental do Partido Comunista, eses grupos, con outros, deron organizado o Exército Guerrilleiro da Galiza, constituído por Agrupacións IIIª (Lugo), IVª Pasionaria (A Coruña) e a IIª (Ourense) moi activas. O franquismo actuou contundentemente, especialmente aplicando o Decreto-Lei de prevención da bandidaxe e terrorismo (1947) que daba liberdade de actuación contra quen combatían con afouteza: a Dirección Xeral da Garda Civil consideraba en 1948 que “os inimigos do Réxime no exterior din que Galiza é a primeira zona guerrilleira de España”. De 1948 en diante a situación internacional (Guerra Fría, Bloques), o activismo armado coa consecuente dura actuación policial (infiltracións, contrapartidas, combates, paseos, deportacións), os cambios de táctica do PC (“entrismo”) e tamén tristes depuracións internas foron levando a guerrilla galega cara ao seu final. De 1948 a 1951, morreron en acción, asasinados ou executados, case 100 combatentes e colaboradores da guerrilla, caeron bases e redes de enlaces, marcharon a Francia algúns responsábeis político-militares, de maneira que de 1951 en diante só ficou Francisco Martínez Leira “Pancho”, quen, en palabras de H. Heine, “a diferenza doutros, máis coñecidos que el, si merece o título de último guerrilleiro da Galiza, pois actuou como tal e como activista político até o último día da súa vida”. Entobados, inactivos e mitificados quedaron José Luís Castro Veiga “O Piloto”, tiroteado en 1965; Ramón Rodríguez Varela “O Curuxás”, morto dun ataque cardíaco en 1967 e Mario Rodríguez Losada O Pinche, quen marchou a Francia en 1968. Balance da guerrilla 400, quizais 500 persoas en total, precariamente armadas eran quen combateron case dúas décadas ao Exército, á Falanxe, á Policía e á Garda Civil nun país militarizado, pois o Estado de Guerra durou de xullo do 1936 até 1948. En termos bélicos a transcendencia militar da guerrilla antifranquista galega foi escasa, porén, a guerrilla cumpriu o papel de desprestixiar o réxime franquista e de manter a esperanza democrática. Os guerrilleiros non derribaron a Franco, pero constituíron unha ameaza permanente contra falanxistas e dereitistas, eliminando caracterizados represores. Até 1954 os resistentes galegos deron morte a moitos falanxistas, sacerdotes “pistoleiros”, confidentes e gardas civís; dinamitaron pontes, tendidos eléctricos e telefónicos, queimaron xulgados e casas dos concellos, editaron e esparexeron moita propaganda, impuxeron sancións económicas a fascistas notorios, conseguiron ás veces moderar abusos e atropelos, aínda que outras tantas provocaron reaccións de vinganza indiscriminada contra quen apoiaban a guerrilla, unha loita que perdurou tanto tempo mercé a un grande apoio popular que proviña de “cando Galiza era libre e republicana”, e que era voluntario e consciente, por veciñanza, familia, ideoloxía, mais tamén fervor cara a uns loitadores irredutíbeis. Na década dos 40 e primeiros anos 50 do século XX a guerrilla foi na Galiza a única oposición activa ao franquismo, usando na forma da democracia armada. A guerrilla (con moitas luces e algunhas sombras) estaba formada por persoas do común atrapadas no remuíño da historia, que, xogando a liberdade e a vida, fixeron da resistencia armada galega a máis irta e dilatada de España, deixando nas memorias unha fonda pegada de nomes, feitos, accións, cadea, heroísmo e morte, unha historia heroica e tráxica na defensa das liberdades.