Xogando coa Terra, co futuro do noso planeta

Carlos W. Porto Gonzalves e Salah Eisa, companheiros xeógrafos do Sul global In memoram O último mes acompañouse de traxedias e catástrofes en diversas partes do mundo. Esta vez, á parte dos incendios de Canadá, a maioría destes acontecementos producíronse en países próximos, co que o seu impacto nos afectou máis. O terremoto de Marrocos, as inundacións de Libia e os lumes de Grecia lémbrannos que estamos a facer mal as cousas. Que o noso modelo de desenvolvemento, sempre capitalista, favorece a construción sen control, sen respectar se nos topamos en rexións de risco sísmico ou en chairas de inundación fluvial, se as repoboacións forestais intensivas ou o descoido do monte incrementan as posibilidades de incendio. En definitiva, se a nosa forma de artificializar a terra trata ao solo como unha variable pasiva, onde se pode actuar procurando só o beneficio inmediato. Todo isto sabéndose perfectamente que a suposta inmobilidade dos terreos é falsa, que todos os riscos ambientais están catalogados, e que as secuencias de episodios excepcionais tamén se coñecen con precisión. O modelo económico dominante ten unha pulsión auto-destrutiva, que cómpre corrixir. Estas semanas vimos acontecementos localizados, pero a persistencia nos erros fainos xogar co futuro do conxunto do planeta Terra tal e como o coñecemos. A alarma ambiental que afecta ao mundo adoita usar varias denominacións, ás veces cambio climático, aínda que resulta moito máis preciso falar de cambio global. O debate popularmente enunciado é sobre as responsabilidades neste cambio: se estamos diante dunha serie de acontecementos catastróficos inevitables ou se todos eles se poden xestionar, corrixir. A comunidade científica é clara a este respecto, os seres humanos co modelo de desenvolvemento actual, somos os principais responsables da alteración do clima e os causantes das mudanzas xeomorfolóxicas que se están a producir. Por iso, a actual era xeolóxica xa se chama antropoceno, para ratificar que os homes e mulleres do planeta son os grandes modeladores da súa superficie, modificadores do clima e do ciclo da auga. Pero algúns autores deron un paso máis, e xa falan de capitaloceno, pois sen o sistema capitalista non se terían desencadeado este cambio global destrutivo. Superación do capitalismo Do que se trata nestas crises é de constatar un feito: as grandes obras públicas, as redes de cableado ou as edificacións elevadas, entre outras realizacións, son expresión do denominado progreso, magníficos negocios para quen as fai, pero moitas veces implican construír estruturas ríxidas en terreos máis fráxiles do que se supón. En concreto, as casas que se derrubaron en Marrocos (como meses antes en Turquía) non respectaban os códigos construtivos de sismicidade. E no Marrocos de 2023 os mortos polo terremoto xa foron moitos menos que no 1970, resultado nos avances das medidas de protección. En Libia, presas que non tiñan mantemento desde o derrocamento de Gaddafi rebentaron; en Grecia, unha edificación libre, sen control, e unha densidade de redes de comunicación excesiva, fixo que os efectos dos incendios e das inundacións se incrementasen. A procura obsesiva do negocio coa construción, a insuficiencia de controis, agrava os impactos das catástrofes de orixe natural. A procura obsesiva do negocio coa construción, a insuficiencia de controis, agrava os impactos das catástrofes de orixe natural Se non se modera a fixación pola ganancia cando se fan obras e se instaura unha nova cultura do territorio, baseada nas demandas sociais e na seguridade, os desastres continuarán. Estes son exemplos rexionais, xa que o capitalismo tal e o como o coñecemos nos leva a unha crise ambiental global. Polas razóns que apuntamos, resulta evidente que a cuestión ambiental ten que estar de xeito obrigado integrada nas ideoloxías de superación do capitalismo. Non se trata exclusivamente de corrixir as desigualdades de clase, étnicas ou de xénero, tamén cumpre sobrevivir nun planeta camiño da destrución. Isto xa o advertiron importantes pensadores como o filosofo B. Latour, que chama a ampliar as alianzas polo cambio de modelo socioeconómico. Aínda que o problema ambiental é global, só con milleiros de intervencións locais (pola seguridade da edificación, pola redución no consumo de combustibles fósiles, contra a localización de centrais enerxéticas sen control ou fronte á polución, ente outras) se conseguirá pouco a pouco facer fronte a este desafío que enfronta a Terra. Pero, lembremos, para iso o sistema capitalista depredador actual non serve.