O 'modelo Bukele'

Aínda que a Constitución do país, en polo menos seis artigos, prohibe a reelección, iso non constituíu un obstáculo para a participación do actual presidente do Salvador, Nayib Bukele, nas eleccións. Tampouco se tomaron en consideración as irregularidades relacionadas co uso de fondos públicos para a súa campaña. A poboación, que apoia sen reservas a política de man dura contra o crime organizado, acudiu ás urnas e reelixiu Bukele con máis de 80% dos votos para un novo mandato de cinco anos. Estados Unidos, que adoita actuar como gardián do mundo, criticando reeleccións legais en Venezuela, Cuba ou Bolivia, non emitiu nin unha palabra sobre as irregularidades no Salvador. Iso non sorprende, dado que Bukele é aliado de Estados Unidos. No mesmo acto electoral, elixíronse os deputados da Asemblea Lexislativa, onde das 60 prazas dispoñíbeis, 57 son para o oficialismo, sendo 54 de Novas Ideas e tres de partidos aliados do Goberno. Os tres deputados restantes representan partidos de oposición. O cárcere máis grande do mundo A política de seguridade implementada polo presidente Bukele no Salvador presentouse como exitosa, evidenciando resultados tanxíbeis como a redución dos homicidios. Aínda que esta tendencia á baixa xa se viña observando desde 2015, os datos oficiais mostran un descenso significativo de 106 homicidios por cada 100.000 habitantes en 2018 a 7,8 en 2022. Este resultado atribúese directamente ao encarceramento masivo de máis de 70.000 mozos, o que representa máis de 1% da poboación total do país, baixo a sospeita de pertencer a pandillas xuvenís. Esta política céntrase nunha maior presenza policial e militar na patrulla diaria e desenvólvese no marco dun réxime de excepción constitucional, declarado en marzo de 2020 e prorrogado en 17 ocasións consecutivas. Este réxime permitiu detencións sen orde xudicial ou flagrancia e o desenvolvemento de xuízos masivos, ao tempo que eliminou controis legais sobre procesos administrativos para o uso de fondos públicos, contratacións do Estado e o dereito ao acceso á información pública. Por último, a campaña en redes sociais sobre a construción e uso do 'cárcere máis grande de América Latina', denominado Centro de Confinamento do Terrorismo, con capacidade para 40.000 presos, tivo un impacto significativo na percepción xeral do exitoso 'modelo Bukele'. Este centro converteuse nun símbolo dos supostos logros en seguridade e xerou intentos de replicar esta iniciativa noutros países. A solución para combater a delincuencia é o encarcera-mento masivo de mozos e o uso indiscriminado da forza estatal? O réxime de excepción temporal permitiu desarticular as pandillas, ofrecendo unha sensación momentánea de seguridade e liberdade á poboación salvadoreña, a cal estivera atormentada por estas organizacións criminais. Con todo, a represión non aborda o problema de raíz. O encarceramento masivo non resolve a desigualdade social, unha forma de violencia estrutural xerada polo sistema capitalista no Salvador. Esta desigualdade reproduce condicións de miseria e exclusión social que facilitan a penetración do crime organizado. Moitos analistas pregúntanse que sucederá coas pandillas unha vez que finalice o réxime de excepción. Pobreza estrutural Ademais, esta aparente mellora na seguridade tivo un custo significativo. A estratexia de Bukele de "seguridade" a cambio de dereitos democráticos consolidou un Estado autoritario e policial, onde calquera forma de disidencia pode ser reprimida baixo o pretexto de combater as pandillas. Por outra banda, cada vez son máis as voces que demandan melloras na situación económica, un aspecto no que Bukele acumulou fracasos. Nos últimos catro anos, arredor de 200.000 persoas caeron na extrema pobreza, a pesar das promesas de éxito do presidente tras impulsar o experimento con Bitcoin. As fortalezas do chamado 'modelo Bukele' baséanse principalmente na percepción de que non hai outras alternativas viábeis que poidan proporcionar resultados rápidos e beneficiosos. Isto susténtase na acumulación de experiencias falidas previas e na sensación xeneralizada de temor e impunidade. Porén, xorde a pregunta: é o encarceramento masivo de mozos e o uso indiscriminado da forza estatal realmente a solución para combater a delincuencia? Se este fose o caso, é probábel que as políticas de man dura implementadas anteriormente no Salvador tivesen xerado resultados sostidos a longo prazo. Mais estas estratexias non lograron resolver a complexidade das estruturas criminais nin detiveron a sofisticación dos mercados ilegais.