Chile reivindica Allende 50 anos despois do golpe de Estado instigado por Washington

A vindeira segunda feira, os presidentes da Arxentina, Alberto Fernández; México, Andrés Manuel López Obrador; Colombia, Gustavo Petro; Uruguai, Luis Lacalle, ou o primeiro ministro portugués, António Costa, acompañarán o mandatario chileno, o progresista Gabriel Boric, nun percorrido polo Palacio da Moeda, sede do Executivo desde 1846. Medio século antes, suicidouse alí o presidente Salvador Allende, unha vez constatado o triunfo do golpe de Estado perpetrado polos militares e instigado e apoiado polos Estados Unidos. Desde a súa vitoria electoral, que o converteu en 1970 no primeiro mandatario marxista xurdido duns comicios no contexto dunha democracia burguesa, en Washington, o presidente Richard Nixon iniciou múltiples operacións para derrocar Allende ante o temor de que puidese “consolidarse e a imaxe proxectada ao mundo fose a do seu éxito”, advertiu ao Consello de Seguridade Nacional. Con posterioridade á recepción na Moeda, a comitiva dirixirase á praza da Constitución, ocupada polos tanques durante a sublevación, que acollerá o acto conmemorativo ‘Pola democracia, hoxe e sempre’ onda a poboación, antes de que autoridades do Goberno lean o nome dos funcionarios públicos executados e desaparecidos durante a ditadura de Augusto Pinochet. Antes diso, decorreron múltiples actos arredor da memoria histórica que tiveron o seu punto álxido no lanzamento dunha axenda lexislativa co eixo nos dereitos humanos e do Plan nacional de busca de verdade e xustiza, co fin de descubrir que aconteceu con case 1.200 persoas desaparecidas no marco da represión desatada unha vez deposto Allende. Nun traballo emitido pola BBC após os primeiros meses de réxime de extrema dereita, o almirante José Toribio Merino, integrante da Xunta Militar dirixida por Pinochet, xustificou os asasinatos de persoas progresistas explicando que “non hai moitos exemplos de países que eliminaran o comunismo”, e pondo como exemplo o Estado español destacou que se "desfixo" do comunismo "a través dunha guerra longa", polo que a súa era “unha nova experiencia”. A Xunta Militar, que identificaba a poboación marxista como impuntuais, con pelo longo, barba e ouvintes de cancións folclóricas, impulsou unha represión sistemática que deixou máis de 3.000 persoas falecidas e, se engadimos desaparecidas, presas políticas ou torturadas, a cifra fica en 40.179. Ademais, 200.000 chilenas e chilenos exiliáronse para salvar a súa vida. Entre os métodos usados polos militares para intentar ocultar as probas dos crimes están os ‘voos da morte’, o asasinato de detidos políticos lanzándoos desde avións ao mar, como parte do Plan Cóndor, impulsado por Washington para acabar coas forzas progresistas utilizando o terrorismo de Estado a través das ditaduras de extrema dereita que sostiña en Suramérica, como a arxentina ou a uruguaia. No caso chileno, á vitoria de Allende sucedeuna o comezo dunha vaga de operacións dos Estados Unidos, primeiro para intentar evitar que o Congreso ratificase o seu triunfo nas urnas. A Axencia Central de Intelixencia (CIA) foi a encargada de organizar xunto grupos de extrema dereita unha serie de ataques terroristas e o secuestro do líder do Exército chileno, René Schneider, que defendera o respecto dos militares á Constitución, para forzar a toma do poder por parte das tropas. Schneider foi asasinado durante o plan falido. Unha vez Allende superou a toma de posesión, as operacións estadounidenses centráronse en “facer berrar a economía chilena”, segundo reclamou Nixon, para evitar o éxito da vía chilena ao socialismo, en paralelo ao comezo do financiamento estadounidense das forzas políticas conservadoras, de extrema dereita e “organizacións do sector privado”. Tamén se preocuparon de garantir a consolidación do réxime. "Nos tres primeiros anos da ditadura de Pinochet, os máis sanguentos, os Estados Unidos proporcionaron axuda económica e militar", subliñou Peter Kornbluh, experto do Arquivo de Seguridade Nacional en Washington. En 1977, o xornal El País mantiña que “non é ningunha exaxeración afirmar que este país andino se atopa baixo unha situación de fame física imposíbel de disimular”, como resultado das políticas neoliberais aplicadas pola ditadura, a cargo dos ‘Chicago Boys’, alumnos do neoliberal Milton Friedman, que se gababa do “milagre” económico chileno. A liberalización xeneralizada da economía, a redución ao mínimo da estrutura estatal e a renuncia aos aranceis e calquera medida de protección económica e social, da man da privatización da universidade ou do sistema de pensións, levou a que os produtos de primeira necesidade fosen máis caros que en Copenhague ou Viena, capitais de Dinamarca e Austria respectivamente. Nos tres anos de Goberno de Allende, o índice de Gini baixou até 0,467 (cero correspóndese coa igualdade perfecta, con todas as persoas cos mesmos ingresos, e 1 coa desigualdade máxima), cunha taxa de paro por baixo de 4%. Medio século despois, o país nunca volveu rexistrar eses números, e apenas en 2022 conseguiu case alcanzar a situación de desigualdade que vivía Chile antes do golpe de Estado, cun índice de Gini de 0,470. O pobo chileno Marta Lagos, directora de Latinobarómetro e fundadora de Mori Chile, explica á axencia AP que “debería haber unha esmagadora maioría de chilenos que denuncien a ditadura e o golpe militar e recoñezan que os militares destruíron a democracia”, porén, “esa sería a situación normal nun país normal, pero ese non é o caso”. Un traballo da empresa demoscópica Mori Chile desvela que as ideas da extrema dereita están a avanzar, ao tempo que o Partido Republicano incrementa os seus votos. Até 36% da poboación, a cifra máis alta en dúas décadas, considera que a sublevación “liberou do marxismo” o país. A mesma porcentaxe xustifica o golpe de Estado e apenas 30% considera Pinochet, Washington ou o Exército como os principais responsábeis. Ao tempo, 34% está a favor do golpe militar e 43% en contra. Hai unha consciencia ampla de até onde o golpe marca o Chile de hoxe. 58% pensa que é “relevante” para a situación actual, 66% admite que as divisións creadas por Pinochet se manteñen e 68% está de acordo na permanencia das “pegadas” da ditadura, cuxa Constitución neoliberal segue vixente. A dereita chilena boicotea os actos As forzas conservadoras agrupadas en Chile Imos, que inclúe partidos que apoiaron o réxime de Pinochet, confirmaron que non asistirán aos actos conmemorativos desta segunda feira e, xunto ao Partido Republicano, negáronse a asinar unha declaración de catro puntos a favor da democracia promovida por Boric, reclamando introducir supostas “violacións aos dereitos humanos” no Goberno de Allende. Catro ex presidentes chilenos asinaron o texto.