A traxedia dos comúns

Na ciencia económica, despois da publicación en 1968 do texto do biólogo G. Hardin co título que encabeza este artigo, converteuse nunha idea maioritariamente aceptada a natureza tráxica do problema económico que se produce cando un individuo consome un recurso a costa da sociedade. E isto ocorre para aqueles recursos comúns que proporcionan aos usuarios uns beneficios, que son limitados, sen que ninguén teña un dereito exclusivo. Os bens comúns desa natureza, segundo Hardin e os seus seguidores, son recursos como a "auga e a terra" sobre os que un individuo, actuando no seu mellor interese individual, pode levar a un consumo excesivo, prexudicial para todos que derive en investimentos insuficientes para manter ese común e finalmente ao esgotamento total. Esta relación de ideas e as súas derivadas, máis complexas do que se pretende inserir neste escrito, teñen moitísima actualidade a escala global, planetaria. Hai comúns, como a estabilidade climática, o equilibrio das masas de auga, a biodiversidade global, etc., cuxo deterioro nas últimas décadas é evidente. Que os equilibrios planetarios globais (os comúns) estean a cambiar cunha intensidade e a un ritmo descoñecidos é obvio que non se debe á acción dos intereses individuais. Tamén é obvio, que se para a supervivencia dun individuo e a súa familia fora necesario cortar a última árbore da aldea, ou consumir o último litro de auga do río, abofé que o faría. Pero poden estas decisións individuais explicar o esgotamento do común? Pensémolo incluso de forma aditiva, e engadamos todas as árbores e toda a auga que todos os individuos precisamos para sobrevivir, ou pensemos na terra que necesitamos para producir os nosos alimentos, ou na enerxía que requirimos para os mínimos vitais. A resposta levaranos a concluír que o esgotamento dos comúns non se deriva dos individuos e das súas familias, estas non teñen o código xenético do egoísmo e do curtopracismo incorporados. Hai que buscar outras explicacións. Pero antes de achegar un pequeno bosquexo sobre elas, incompleto e parcial, quero traer tamén aquí os "nosos comúns". Penso nas máis de 700.000 hectáreas de propiedades comunais. Na obtusa visión dos seguidores da "traxedia dos comúns", estes comúns son unha anomalía do sistema: o que é de todos, o que é común, non é de ninguén; a dirección democrática impide a eficiencia na súa xestión; o subconsumo destes bens, fenómeno contrario ao exceso de consumo antes mencionado, provocado polo abandono rural fai inviábeis os investimentos, etc. Dono e prezo A solución da economía convencional sempre é a mesma: dereitos de propiedade privada sobre os bens e asignación de prezos. O que non cumpra as dúas condicións ao mesmo tempo (todo ten que ter un dono e un prezo) sufrirá dun exceso de explotación ou de consumo, e estará abocado a desaparecer. Sen embargo, cando os bens teñen dono e prezo, e son sometidos ás leis de mercado, sempre se producirá unha produción e un consumo óptimos, e o posible esgotamento dos bens solucionaríase mediante un adianto tecnolóxico. En fin, que non deberiamos preocuparnos por nada, o mercado teno todo controlado: incluso podería ser que ao final sobre petróleo pois non habería demanda para ese último barril de cru ao ter aparecido un substituto. A traxedia dos comúns globais constrúese cunhas enormes desigualdades, cunha inmensa maioría de pobreza e unha ínfima minoría de riqueza E por suposto, conservar a capacidade de producir alimentos, fibras, enerxía polas terras comunais en poder das comunidades locais que as xestionan democraticamente é un anacronismo, impropio das sociedades avanzadas. Nestas, xa se sabe, o progreso tecnolóxico das ciencias alimentarias garanten proteínas envasadas producidas cunha alta eficiencia. A traxedia dos comúns é unha triste realidade que non podemos negar. O código económico da acumulación sen límites e do beneficio monetario como único contador do éxito, estes si incorporados na fenotipo das grandes compañías, son a verdadeira explicación do profundo deterioro dos comúns, globais e locais. Se desa traxedia toda a humanidade estivera a obter unhas condicións de vida digna, por ser a única forma de alcanzar ese resultado, pouco poderiamos retrucar. Pero sabemos que non é así: a traxedia dos comúns globais constrúese sobre enormes desigualdades, cunha inmensa maioría de pobreza e unha ínfima minoría de riqueza e luxo. No local, as directrices son claras pola chea de exemplos que temos aos nosos pés: foméntase o abandono do comunal, do rural, para que os portadores do código da eficiencia, dos investimentos lucrativos e das decisións xerárquicas ocupen eses espazos baleirados que eviten os prexuízos para todos... Fronte á mal definida traxedia dos comúns unha solución é o fortalecer as comunidades e as economías locais, pensando en valores de solidariedade e igualdade, construíndo espazos para satisfacer as necesidades de todos e todas sen pór en risco irreversible as mesmas posibilidades de terceiros, vivos ou aínda non vivos, de todas as especies.