A necesidade de avaliar as políticas públicas

O final de ano, dado aos balances, é bo momento para reflexionar sobre a avaliación das políticas públicas. Para iso formulamos cinco preguntas. —Por que é importante? Serve para render contas á sociedade sobre a efectividade das políticas e a eficiencia no uso dos recursos públicos. Tamén facilita a toma de decisións ao ter máis información e aumenta a transparencia sobre a xestión pública. Outro aspecto relevante é a aprendizaxe para mellorar a formulación das políticas públicas no futuro, corrixir actuacións postas en marcha, evitar repetir erros ou valorar o que se fai ben. Algúns exemplos amosan a utilidade da avaliación. Por que os fondos europeos Next Generation tenden a concentrarse en empresas grandes e entidades públicas? Por que non se executa parte do orzamento dedicado a axudas á innovación? No debate actual sobre o financiamento autonómico e condonación de débeda, convén saber se a débeda é resultado do infrafinanciamento na transferencia de competencias, da ausencia de corresponsabilidade dos niveis de goberno descentralizados (teñen capacidade de gasto, pero non a responsabilidade de cargar os impostos) ou da mala xestión. Estas preguntas cuestionan como se deseñan as políticas e se implican algunha condicionalidade. —Que se avalía? O deseño, implementación e efectos dun proxecto, programa ou política pública. A avaliación pode centrarse nos recursos asignados, no proceso de implementación, nos resultados obtidos directamente polo beneficiario, nos efectos directos derivados deses resultados ou no impacto. O impacto é o concepto máis completo e refírese ao conxunto de efectos socioeconómicos a longo prazo dunha intervención. Asemade, cómpre diferenciar entre efectos directos e indirectos (ocasionados como resultado dos efectos directos) dunha intervención pública. Por exemplo, un incremento das prestacións de desemprego aumenta o consumo de determinados produtos ou servizos (efecto directo). Iso, á súa vez, aumenta a demanda das ramas que producen eses bens, o que xera efectos noutras ramas. Outro concepto relevante é o de adicionalidade, que se refire aos resultados derivados dunha intervención pública, que non se obterían sen ela. O impacto é o concepto máis completo e refírese ao conxunto de efectos socioeco-nómicos a longo prazo dunha intervención —Como se avalía? A través da medición dos distintos efectos, impactos e beneficios dunha intervención pública, para o que hai distintas metodoloxías. Pode utilizarse un conxunto de indicadores, que combine tanto aspectos cuantitativos como cualitativos. A avaliación ten que ser independente, obxectiva, específica, realista e fiable. —Cando se avalía? En tres momentos: ao inicio (ex ante, cando se define a política), durante (monitorización) e unha vez finalizada (ex post). Para coñecer o impacto real, cómpre considerar non só o curto prazo, senón tamén o medio e longo prazo. —Por que non se fai? Pola súa complexidade derivada de distintos aspectos. Cabe mencionar o problema da atribución, pois na realidade a intervención analizada interacciona con outras, que poden reforzala, debilitala ou mesmo anulala. Por iso, resulta difícil imputar o efecto só a esa intervención. A definición de obxectivos non sempre é clara e concreta, e mesmo pode ser contraditoria. Cal é o obxectivo das políticas de desconto dos combustibles ou do transporte universais no contexto da elevada inflación? A redistribución da renda en sentido progresivo? Avanzar na mobilidade sostible? Os tempos e axilidade da intervención tamén difiren segundo o obxectivo. Normalmente non se dispón da información necesaria, suficiente, fiable, homoxénea ou sistematizada para comparar a situación previa e a posterior á intervención. Tamén é difícil cuantificar algúns aspectos, como a satisfacción dos usuarios dos servizos públicos. Nalgúns casos, o limitado tempo transcorrido non permite considerar o longo prazo. No noso contexto, non hai tradición dunha boa planificación das políticas, o que tamén se manifesta na ausencia de avaliación ou que, se existe, sexa un mero trámite. A aprobación da Lei 27/2022 de avaliación de políticas públicas na Administración Xeral do Estado supón un cambio e unha oportunidade para avanzar na cultura da avaliación. Finalmente, recomendamos considerar a avaliación dende o inicio do deseño da política, para ir recollendo a información necesaria ao longo do tempo, e seleccionar un número razoable de indicadores, de calidade, que permitan a súa análise. Así, evítase o esforzo de recoller moita información, que despois quede no caixón, como sucede cos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible.