As múltiples caras da desigualdade

As desigualdades socioeconómicas reflíctense en distintas caras, derivadas das súas diversas causas. Asemade, teñen consecuencias en distintos eidos; educación, saúde, calidade de vida, medio ambiente, participación política, ocio ou territorio. A interacción entre causas e consecuencias converte a pobreza en crónica e aumenta a vulnerabilidade mesmo ata acadar a situación de exclusión social (afastamento da sociedade pola acumulación de dificultades e privacións). A idade, o xénero, outra nacionalidade ou mesmo o emprego son boa mostra dese proceso. Un dos indicadores máis utilizados para medir a desigualdade é o índice de Gini. O valor 0 implica máxima igualdade na distribución da renda, mentres que o valor 1 sería a máxima desigualdade. Galiza acada un valor de 0,29 en 2021, máis baixo que a media española (0,33). Para coñecer mellor a distribución da renda úsase o indicador S80/20, que relaciona a proporción de renda media que lle corresponde ao 20% da poboación coa renda máis alta con respecto ao 20% da poboación con menor renda. En Galiza o valor é de 2,5, mentres que en España sitúase no 6,2 e supera claramente a media da UE. Peixe cada dous días Como consecuencia da crise de 2008 medra a preocupación pola desigualdade e a pobreza. Para analizar a pobreza, utilízase a taxa coñecida como Arope, que mide a poboación en risco de pobreza ou exclusión social, considerando a poboación que se atopa nunha situación de risco de pobreza, carencias materiais e sociais ou baixa intensidade no emprego. A poboación en risco de pobreza non acada o 60% da renda mediana do país. Nos fogares con baixa intensidade no emprego os membros en idade de traballar non chegan ao 20% do seu potencial de traballo. A carencia material económica e social refírese á situación de privacións nun mínimo de 7 dos 13 elementos considerados. Os sete aspectos de carencias no fogar refírense a ir de vacacións unha semana ao ano; comer carne, polo ou peixe cada dous días; manter unha temperatura axeitada na vivenda; afrontar gastos imprevisos; pagar os gastos relativos á vivenda principal ou compras a prazos; dispoñer de automóbil ou substituír mobles estropeados ou vellos. A nivel persoal, considéranse seis aspectos de carencias: poder substituír roupa estropeada por outra nova, ter dous pares de zapatos en boas condicións, reunirse con amigos ou familia para comer ou tomar algo mensualmente, participar regularmente en actividades de ocio ou gastar unha pequena cantidade de diñeiro na propia persoa. A taxa Arope sitúase no 23,6% en Galiza en 2022, por debaixo do 26% de España. Tamén preocupa a pobreza infantil, que alcanza o 24,9% da poboación menor de 18 anos en Galiza, claramente inferior á española, que co 32,2%, rexistra un valor moi elevado no contexto europeo. Pobreza urbana A composición e características do fogar son un elemento clave a considerar, sendo moito maior a taxa Arope para os fogares con fillos e un só adulto e os de só unha persoa, mentres que o menor valor obsérvase nos fogares con dous adultos sen fillos. Tanto en España como en Galiza dende antes do cambio de século percíbese un cambio de perfil cara a unha maior incidencia da pobreza nas persoas novas e no eido urbano, fronte ao tradicional carácter rural e de maior idade da pobreza. Unha das principais causas de vulnerabilidade é non ter emprego, situación que afecta ao 6,7% dos fogares en Galiza en 2022, fronte ao 7,1% de España. Porén, a precariedade laboral levou a que mesmo persoas con emprego estivesen en situacións de pobreza e exclusión social. Así, no eido laboral reflíctense distintas desigualdades, dende o xénero e a idade ás relacionadas coa cualificación ou a posibilidade de teletraballar. O acceso á vivenda constitúe outro aspecto crítico no carácter multidimensional da pobreza. Considerando os efectos negativos da desigualdade no crecemento e no desenvolvemento socioeconómico, cómpre salientar a importancia das políticas para a súa redución. A pandemia amosou claramente o papel do sector público como amortecedor das desigualdades. O deseño das políticas tamén resulta clave. España é un dos países da Unión Europea con menor redución da pobreza como consecuencia da protección social, derivado do carácter pouco progresivo das políticas de ingresos e gastos públicos. Redistribuír non sempre reduce a desigualdade, senón que mesmo pode aumentala, dependendo de onde proceden os ingresos públicos e cara onde se dirixen os gastos. Para aplicar as políticas é fundamental considerar as distintas situacións.