Mercados globais, flotas globais, consumo local

As modalidades de pesca artesanal e litoral non só son unha actividade económica nas comunidades costeiras, senón tamén un modo de vida que integra identidade, cultura e tradición. A aposta polo consumo de produtos pesqueiros de proximidade vaise abrindo camiño a través –entre outras ferramentas– de etiquetas e certificacións que supoñen unha garantía de calidade nos alimentos, de sustentabilidade nos modos de produción e de comercialización, ao tempo que contribúen a que os traballadores e traballadoras do mar melloren as súas condicións de vida. Pero o consumo de proximidade para os produtos da pesca e da acuicultura só supón unha moi pequena parte deste complexo mercado. E o crecente nivel de esixencia para manter niveis de explotación sustentable sobre pescarías comunitarias, españolas, e galegas en particular, permite prever que esta parte do mercado será cada vez máis reducida. Produción pesqueira Segundo a Organización das Nacións Unidas para a Alimentación e a Agricultura (FAO), en 2020 a produción mundial de produtos da pesca e a acuicultura, sen contar as algas, estimouse en 178 millóns de toneladas, lixeiramente por debaixo do máximo histórico acadado en 2018. A produción pesqueira segue a medrar ano a ano en China e no resto de Asia, e tamén en África e Oceanía, pero non ocorre o mesmo nas Américas e tampouco en Europa. No noso continente experimentouse un descenso paulatino desde finais da década de 1980, cunha lixeira recuperación na última década –ata 2018–, e a produción volveu descender nos últimos anos. Os desembarques dos buques de pesca na UE acadaron en 2021 os 3,25 millóns de toneladas e os 5.850 millóns de euros, os valores máis baixos de toda a década 2012-2021. Aínda que os efectos da pandemia sen dúbida influíron nos datos dos últimos anos, o descenso na produción xa se iniciara no ano 2018, despois de que en 2017 se rexistrasen os mellores valores de todo o período. Pola contra, a produción acuícola segue con crecementos sostidos, cun crecemento de 11% do volume e un 34% do valor desde 2012. A UE só produce un 11% das cinco especies que máis consome: atún, bacallau, abadexo, camarón e lagostino A UE é o terceiro consumidor mundial de peixe, por detrás de China e Indonesia. E sitúase como o segundo importador neto de produtos da pesca e da acuicultura, nun ranking encabezado polos Estados Unidos. O Observatorio europeo do mercado dos produtos da pesca, no seu último informe, publicado a finais de 2023, resalta que a subministración do mercado europeo procede na súa maior parte das importacións. No caso da pesca de captura, que lidera o abastecemento e aporta case 10 millóns de toneladas, 70% son importacións. A acuicultura, que só aporta un 30% da subministración, arredor de 3,2 millóns de toneladas, 65% son importacións. É moi relevante o feito de que a UE só produce un 11% das cinco especies que máis consome. Atún, bacallau, abadexo, camarón e lagostino concentran 43% do consumo total, e polo tanto tamén son as máis importadas. Moi diferente é o caso de especies peláxicas como a cabala ou a sardiña, das que a UE se autoabastece nun 99% e 72% respectivamente. Pese ao seu carácter netamente importador, a UE tamén exporta produtos da pesca e a acuicultura a Reino Unido, Estados Unidos, Noruega, Suíza, China ou Xapón, entre outros. En concreto, lirios, fariña e aceite de peixe para consumo non humano, arenque, cabala ou salmón. Importacións Dentro da UE, España é o principal país importador, tanto en valor como en volume, xa que constitúe o punto de entrada, pero non necesariamente o destino final de moitos produtos que se importan para comercializalos logo no mercado comunitario. De feito, as exportacións destinadas ao mercado comunitario superaron en 2021 as importacións procedentes de fóra da UE, debido, en gran medida, a que os produtos importados de terceiros países son reelaborados e redistribuídos entre os Estados membros. Como exemplo, o caso de España, Francia e os Países Baixos, que concentran a maior parte das importacións de camaróns e lagostinos procedentes de Ecuador, India ou Vietnam, que entran polos portos de Vigo e Rotterdam para logo distribuírse a outros países. Neste contexto, aínda queda unha pequena marxe para o consumo de produtos pesqueiros e acuícolas de proximidade. En 2023 a Comisión Europea recoñeceu a necesidade de que os estados membros creen ou apoien mercados de orixe e as canles de comercialización curtas e preferentes para os produtos pesqueiros tradicionais, o que beneficiará sen dúbida a pesca artesanal e a todos os consumidores.