'Os límites do crecemento', 50 anos dunha advertencia

O equipo investigador do Club de Roma construíu un modelo informático, baseado na teoría de sistemas, con cinco factores: poboación, produción agrícola, recursos naturais, produción industrial e contaminación para realizar estimacións sobre a evolución da economía e o medio. Chegou a tres conclusións: os límites do crecemento atinxiríanse en menos de 100 anos, cunha alta probabilidade dun brusco e incontrolábel colapso en poboación e capacidade industrial; porén, era posíbel unha situación de estabilidade ecolóxica e economía sustentábel na que se puidesen satisfacer as necesidades básicas de todas as persoas; por último, as probabilidades de éxito serían maiores canto antes se puxese fin ao crecemento exponencial. A partir dun modelo estándar, analizaron como afectarían ao resultado global innovacións tecnolóxicas, novos descubrimentos de recursos naturais, a optimización da recuperación e a reciclaxe, a redución da contaminación, o control da natalidade e o aumento do rendemento da terra mediante novas técnicas agrícolas. Baixo todas as hipóteses chegábase, antes ou despois, ao colapso. A valoración das solucións tecnolóxicas resulta aínda hoxe novidosa: non evitan os límites e o colapso, xa que o problema fundamental é o crecemento exponencial nun sistema finito e complexo; os avances tecnolóxicos só serían útiles combinados con controis do crecemento. Para eludir o colapso, deseñaron un estado de equilibrio global con cinco recomendacións que merecen ser lembradas e subscritas. A limitación do crecemento económico debería combinarse coa mellora da situación dos países en desenvolvemento. A transición ao estado de equilibrio esixiría planificación a longo prazo. Esta planificación só podería organizarse a partir dunha acción internacional concertada. O equilibrio só sería posíbel sobre a base dunha grande igualdade. Por último, a pulsión consumista precisaría ser substituída pola liberación de tempo para actividades satisfactorias como educación, arte, deporte e relacións sociais. O relatorio recoñecía que, co coñecemento dispoñíbel, non podía estimar os limiares ambientais de risco. Un grupo de investigación liderado por Johan Rockström definiu en 2009 nove fronteiras cuxa superación produciría consecuencias desastrosas: emisións de CO2, extinción de especies, interferencia nos ciclos de nitróxeno e fósforo, diminución do ozono, acidificación dos océanos, consumo de auga potábel, decrúa de terra para a agricultura, contaminación química e emisión de aerosois. Tres xa foran cruzadas: emisións de CO2, perda de biodiversidade e cantidade de nitróxeno utilizado na agricultura. En 2015, comunicou que se traspasara un cuarto límite, a transformación da terra para uso humano. En 2022, engadíronse a contaminación química e o ciclo da auga potábel. As poboacións africanas do Sahel e do Corno de África viven xa un colapso. As secas son máis frecuentes e prolongadas nun territorio árido en situacións de normalidade, crece a poboación e privatízanse terras para exportar alimentos aos países ricos. Aumentan a fame e as migracións. No ámbito global, existen indicios consistentes de que a escaseza de materias primas e a mudanza climática que reduce a produción agraria son un dos factores do actual surto inflacionista. As recomendacións do Club de Roma son ignoradas. Non existe cooperación internacional, a COP27 finalizou cun fracaso; as rivalidades inter-imperialistas, cerco da OTAN a Rusia e invasión rusa de Ucraína, intensifícanse; EUA inicia o acoso á China. A planificación diríxea un reducido grupo de xigantes financeiros ao servizo da acumulación de capital, sen ningún criterio ecolóxico ou social. Aínda que o crecemento de India, e, sobre todo a China, reduce a desigualdade global, acelérase no interior das sociedades, e entre países capitalistas centrais e empobrecidos. Por último, as tecnoloxías da información, comunicación e datos, gobernadas polas FAGAM (Facebook, Amazon, Google, Apple e Microsoft) en Occidente, e as BAT (Baidu, Alibaba e Tencent) na China, nutren un novo consumismo. En Madrid triunfa a identificación ayusiana de liberdade e apertura ilimitada do comercio e a hostalaría. En Vigo, Abel Caballero mergulla, durante dous meses, a cidade nun parque temático mercantilizado. Nos anos 80 interrompeuse a tendencia secular á redución da xornada laboral. Sabemos como organizar unha economía compatíbel cos límites físicos do planeta, que satisfixese as necesidades de todos e liberase tempo para vivir. Porén, o capital, finanzas, enerxéticas e tecnolóxicas condúcennos á crise social e ecolóxica. A humanidade precisa sacudirse esa tutela para recuperar a capacidade de decidir sobre o seu futuro, “O fundamental deste asunto non é só se a especie humana sobrevivirá, senón tamén se sobrevivirá sen caer nunha situación de existencia irrelevante” porque “canto máis tempo se permita o crecemento exponencial, menores son as posibilidades de atinxir o estado estábel". Aínda estamos a tempo.