Enclave no país

Se xa hai 50 ou 60 anos houbo certo nivel de debate sobre determinadas industrias que se estableceron no país, un pensaría que con maior nivel de educación, desenvolvemento e autogoberno estariamos escarmentados. Pois non é así en casos como o de Altri, unha vez revelado que, con certeza, é unha xigante celulosa, e non podemos entender a súa defensa por administracións e algún sindicato. Falamos de industrias de enclave, propias de países subdesenvolvidos, cunha produción destinada á exportación e nas que o capital é alleo ao territorio. Normalmente son filiais de grandes empresas, que deslocalizan as primeiras fases dos procesos produtivos ben aproveitando determinadas vantaxes ben eludindo lexislacións anticontaminantes máis esixentes. Normalmente as últimas etapas da produción, as que engaden maior valor, realízanse no exterior. É dicir, a industria básica, grande consumidora de capital, sepárase da transformadora, máis intensiva en man de obra e máis apetecíbel para un territorio. Entre 1963 e 1976 Ence, Alúmina e Endesa establecéronse sen xerar un tecido industrial que completase os ciclos de produción Por iso, como consecuencia das experiencias vividas en Galicia, nos 60 varios autores afondaron na análise das industrias de enclave. Así Beiras, no seu O atraso económico de Galicia, criticábaas por ser puntos de amarre das economías dominantes e de perpetuación da dependencia e do efecto paradoxal de reforzo da economía dominante, que non o da subdesenvolvida. Ou López Suevos en Do capitalismo colonial, no que falaba de procurar unha especialización nacional en sectores como o papel, ou o aproveitamento da produción de enerxía para xerar valor engadido no país, é dicir, máis industria transformadora que completase os procesos da básica. Tamén Camilo Nogueira en O poder industrial trataba da implantación de industrias de explotación das nosas materias primas sen un desenvolvemento mínimo dos seus ciclos produtivos, citando os exemplos da frustrada nuclear de Xove, do aluminio en San Cibrao ou da térmica de Meirama, intensivas en capital, non en traballo. Os casos máis salientábeis foron as estatais Ence, Alúmina-Aluminio ou Endesa As Pontes, que se estableceron entre 1963 e 1976 aproveitándose dos recursos e sen xerar un tecido industrial que completase os ciclos de produción, a diferenza dos casos da Citroën en Vigo ou Inditex na Coruña. Ence Foi nos anos 40 cando a ditadura franquista propuxo o eucalipto como principal materia prima para a elaboración da celulosa e iniciou a expropiación de terreos e a corta do monte autóctono para a súa substitución polo eucalipto. Vinte anos despois a primeira semente xa "madurara", coincidindo coa inauguración en 1963 da fábrica de Pontevedra de Ence. Despois de privatizala Aznar, entre o 2001 e o 2006 foi presidida por José Luis Méndez, de Caixa Galicia, quen no seu mandato anunciou que Ence pecharía o ciclo produtivo cunha planta de papel tisú, proxecto que acabaría nun caixón. Agora prometen un novo investimento nas Pontes, cunha fábrica para a recuperación, desenvolvemento e produción de fibras naturais a partir de papel e cartón recuperado e a creación de 150 postos de traballo directos e 400 indirectos. Veremos. O certo é que en 60 anos non se creou industria algunha transformadora da celulosa, mais a súa herdanza é a da ocupación polo eucalipto dunhas 420.000 hectáreas, o equivalente a 30% da nosa masa forestal. Unha barbaridade máis propia de colonias africanas das antigas potencias europeas. Alúmina Semellante foi o caso en 1972 de Alúmina-Aluminio fundada en San Cibrao pola pública Endasa, Inespal en 1985 despois da súa fusión con Aluminio de Galicia. Foi, é, un exemplo de espolio colonial e de industria de enclave, que procesa unha materia prima traída de fóra, a bauxita, para aproveitar a abundante enerxía e man de obra barata. En 1997 foi comprada por Alcoa que hoxe está cuestionando a súa viabilidade. Tampouco se aproveitou a súa produción para as fases seguintes do proceso. Como o papel tisú, o prometido tren de laminado finalmente foi levado a Euskadi. As Pontes O último caso é o da central térmica das Pontes, iniciativa de Endesa, para o aproveitamento, desde a súa posta en funcionamento en 1976 e até o seu esgotamento, do xacemento de lignito próximo. Converteuse na maior e máis contaminante central térmica do Estado, cesando a produción en outubro do 2023. Tampouco creou riqueza e pouco máis serviu que para subministrar á Alcoa. Agora que pechou prometen un plan de desenvolvemento no que investirían 2.682 millóns e crearían uns 1.300 empregos, principalmente na fábrica de Ence antes referida. Péchase así o triángulo que relaciona as tres industrias, das que todas responden perfectamente ao paradigma de industria de enclave no país. Como tamén o será Altri, se a historia se repite como farsa.