Desigualdade e shocks capitalistas no século XXI

Tras case unha década da fonda crise financeira (a coñecida como Gran Recesión) que golpeou ás economías a nivel global, o incremento da desigualdade aflorou como consecuencia das políticas de austeridade impostas en Europa con man de ferro polos organismos non democráticos de gobernanza económica mundial (FMI, BCE, etc.) e secundada pola meirande parte das democracias continentais. Como sabemos, as decisión tomadas supuxeron despedimentos masivos, anos de seca na contratación de traballadores e transferencia de rendas públicas cara o sector bancario. Froito da crise, e segundo datos do IGE, a evolución do índice de Gini en Galicia experimentaba unha inusitada suba (+0,12) entre 2007 (0,275) e 2015 (0,287). Para aqueles que non estean familiarizados co indicador, o índice de Gini, creado pelo matemático italiano Conrado Gini, é un instrumento que mide o grao de concentración de renda en segmentos determinados da poboación. Este indicador serve para sinalar a diferenza entre os ingresos dos máis pobres e dos mais ricos e numericamente varia de cero a un, onde cero representa a situación de igualdade e un o extremo oposto. Aumento da pobreza Cando a meirande parte dos indicadores -incluído o de Gini- apuntaban cara a recuperación da Gran Recesión, a expansión da pandemia do coronavirus supuxo unha nova volta de torca á desigualdade. A crise sanitaria supuxo a paralización da produción e da actividade laboral en numerosos sectores, a destrución de parte do pequeno comercio e a redución do turismo á mínima expresión. Mentres tanto, escudándose nas vantaxes do mundo dixital, os xigantes coñecidos como GAFA (Google, Apple, Facebook, Amazon) e outros como Ali Babá facían o seu agosto. Froito da crise do coronavirus o índice de Gini volvía a amosar novos incrementos de desigualdade na autonomía [0,05 puntos nun único ano entre 2019 (0,261) e 2020 (0,266)]). En agarda dos datos oficiais para 2021, as primeiras estimacións apuntan a que o aumento dese exercicio deixaría o índice de Gini en valores próximos aos de 2007 (0,275). En resumo, posiblemente quince anos perdidos na batalla contra a desigualdade, cal Sísifo. Coa pandemia aínda sen superar, o estoupido da guerra na Ucraína supuxo unha espiral na alza dos prezos de combustibles e materias primas (cereais, aceite de xirasol, minaría, metais, etc.) da que aínda non vemos a fin, máxime cando o conflito Ruso-Ucraíno semella enquistarse. Esa tormenta perfecta de prezos (ver D. Sande, Nós Diario marzo 2022) veu intensificar a perda de poder adquisitivo dos cidadáns, unha perda que a anterior suba do salario mínimo en España apenas lograba mitigar en ausencia da guerra. Por este motivo cabería agardar que de novo a desigualdade siga crecendo en 2022. Coñecedores da nefasta realidade en termos de distribución da riqueza, un grupo de economistas apuntan nas últimos datas cara a toma de medidas que permitan paliar temporalmente o sufrimento inflixido aos elos máis febles da sociedade: desempregados, xuventude que non se pode incorporar ao mercado laboral, maiores cuxas pensións non chegan para cubrir as necesidades mínimas, traballadores de baixa cualificación, minorías excluídas (pobo xitano, etc.), e cidadáns medios, claro. Entre as medidas propostas destaca o control do prezo das enerxías, as subvencións a sectores específicos e estruturais en Galicia ávidos de combustibles (transporte, pesca, etc.), o gravame ás grandes empresas que se lucran do prezo dos combustibles e o impulso dunha política de rendas. Esta última estaría encamiñada cara novos acordos salariais e de beneficios empresariais, a fin de evitar que continúe o crecemento da pobreza e a perda de poder de compra dos consumidores. As rendas A priori un economista de corte progresista non tería nada que obxectar en relación ás propostas paliativas efectuadas. Agora si, a desigualdade é unha cuestión que merece un tratamento máis fondo nun escenario mundial e secular caracterizado pola globalización e os constantes shocks. Algúns destes shocks (crises, guerras, escaseza materias primas, etc.) acontecen a miles de quilómetros de distancia pero, nun efecto bolboreta froito da interconexión entre axentes, volverán repercutir no resto de economías de múltiples maneiras, cada vez máis. Polo tanto, nun sistema económico sacudido por constantes crises e baseado na acumulación de capital individual, a sociedade debe ser quen artellar solucións colectivas e a longo prazo para mitigar o problema da desigualdade. No escenario que se prevé para o século XXI posiblemente sería desexable partir dunha nova forma de entender o crecemento económico, o que implicaría maior creatividade nas políticas fiscais e redistributivas da riqueza, alén de medidas para facilitar o acceso á vivenda e ao mercado laboral, así como solucións que combatan os efectos do avellentamento da poboación e a fenda tecnolóxica, entre outras a longo prazo. Ben é certo que nunha interpretación cínica de Keynes, “a longo prazo todos mortos”…