A cachena, 33 anos recuperando unha raza símbolo de rusticidade e de calidade da carne

Falar de cachenas na Galiza é falar da parroquia limiá de Olelas (Entrimo). No ano 1947 os datos do Ministerio de Agricultura rexistraban 3.000 cabezas desta raza na Galiza; a finais dos anos 80 o mesmo rexistro detectaba que quedaban menos de 100 cachenas, todas en Olelas, e esta raza autóctona de vacún galego estaba en perigo de extinción. Foi en 1993 cando a Administración galega, a través da Granxa Experimental de Fontefiz (Coles, comarca de Ourense), puxo en marcha un programa de recuperación da cachena, e a día de hoxe son máis de 5.500 exemplares os rexistrados nun total de 166 explotacións, e contan coa Asociación de Criadores de Raza Bovina Cachena (Cachega). Davide Outeiro é veterinario de Cachega desde o ano 2007 e traballa na comarca da Baixa Limia, principal zona produtora desta raza autóctona. En declaracións a Nós Diario, explica a esencia da recuperación desta raza, “a parte cultural sempre ten que estar aí, que haxa un perfil identitario do que somos, da nosa cultura. Iso está en todas, na cachena, na caldelá, na frieiresa, na limiá, ningunha é máis que outra. A cachena fíxose máis famosa porque é unha raza moi rústica, pequena, con moi boa calidade de carne e converteuse en estandarte das razas autóctonas”. Ademais, a cachena adáptase moi ben “ao que ti sexas capaz de producir”, a vaca cachena come en función do seu peso, igual que as outras vacas, “pero admite unas condición máis estritas en climatoloxía e solos, maior altitude, pastos máis rústicos… non é que non coman ou que sexan rozadoras andantes, senón que están moi ben adaptadas ao medio, aproveitan moi ben os recursos”. Por iso as razas autóctonas, segundo Davide Outeiro “son máis resilientes aos cambios do clima, ao cambio climático”. Por zonas, hai máis cachenas nas comarcas do interior, pero tamén existen na costa. “Temos cachenas até no Roncudo (Ponteceso, Bergantiños), na propia aldea hai un rabaño de 20 cachenas en expansión”. Hai granxas desta raza desde A Gudiña (comarca de Viana) até Coles e Amoeiro (comarca de Ourense). En Castela e León hai 265 reprodutoras, tamén en Euskadi, Estremadura, Castela-A Mancha e Andalucía, “todas saíron de aquí, exportamos a raza, son animais criados en pureza”, explica o veterinario de Cachega. O sector cárnico da Galiza só xera 5% da produción total do Estado español “Estamos xa nun punto de moita saúde para unha raza que estivo no limiar da extinción e os números son moi esperanzadores. O futuro ten que ser prometedor cando temos unha raza cunhas capacidades incríbeis para afrontar retos de futuro como pode ser o cambio climático. Canto máis rústica é a raza, mellor vai facer fronte a estes cambios”. Por iso Olelas, en plena Serra do Xurés, unha parroquia con 60 habitantes, segue a ser a reserva e a orixe deste animal. Os becerros críanse nas granxas unha media de 11 meses, até que alcanzan arredor de 100 quilogramos de peso, e un prezo no mercado de 6,20 euros o quilo de carne. O mercado das cachenas é “o que busca calidade”, segundo explica Davide Outeiro. As cachenas de Celtagal Fernando López ten unha explotación de razas autóctonas en Couboeira (Mondoñedo, A Mariña), con porco celta, cachena e galiña de mos. O de ter cachenas é unha promesa cumprida para este emprendedor “desde que era un pícaro de 8 anos”. Daquelas na Fraga Vella había un rabaño de cachenas que coidaban os veciños e Fernando colleulles tanto cariño “que até chorei cando as levaron e xurei que eu ía ter cachenas. Hoxe teño netos e bisnetos das cachenas da Fraga Vella”. Con 39 anos, na súa explotación ten entre 9 e 14 cabezas ao ano e uns 9 partos. Fernando fecha o ciclo cos seus animais, tanto porcos celtas como cachenas: cría, vende e distribúe. Coa súa marca Celtagal é xa autosuficiente na súa explotación e ten os seus propios clientes, e os seus prezos axustados á calidade da carne que vende e aos custos de produción. “Non vendo por baixo de 8 euros o quilo, eu vendo exclusividade, o marmorizado da carne da cachena e a infiltración non o teñen outras razas”. En Celtagal teñen claro que “sei como crío, que comen e a calidade que vendo, e teño clientes que me compran a min aínda que lles saia máis caro”. Cada animal sacrificado ten unha media de 150 quilos en canal e o máis valorado é o cuarto traseiro, pero co dianteiro limpo fanse hamburguesas, albóndegas e outros moitos produtos. Os gandeiros están facendo o seu labor na recuperación das razas autóctonas, pero Fernando López asegura que “temos por diante un traballo inxente para que tamén arrisque a hostalaría e conciencialos de apostar polo noso”. Que rendibilidade económica teñen as gandarías a pasto? Acceso á terra Desde Cachega apostan por “manter e aumentar” as axudas directas que están a recibir das administracións, pero consideran que hai un baleiro nas políticas ao respecto que podería encherse “incidindo no acceso á terra”. Davide Outeiro afirma que “a problemática máis importante hoxe é a base territorial”, e por iso demanda actuacións desde a Xunta da Galiza “coas fórmulas que sexan pero que o gandeiro teña fácil acceder á terra, con menos trámites, involucrando os propietarios”. Segundo explica, “é moi custoso proporcionar infraestruturas axeitadas para ter estes animais”. Dentro de Cachega hai desde a moza que se acaba de incorporar con 20-30 animais até xente que está dedicada á produción de gando e ten centos. “A explotación que máis animais ten dispón de 158 reprodutoras. Hainas de sete a 160 animais. Son todo tipo de perfís, persoas con propiedades que as queren pór a producir e poñen cachenas até gandeiros que teñen como obxectivo principal a produción de gando, desta e doutras razas, e utilizan a cachena para algunhas áreas”. As vantaxes das razas autóctonas, e nomeadamente das cachenas, radican en que “son moi prolíficas e teñen pouca necesidade de insumos alimenticios e sanitarios. A súa rusticidade implica que sexan capaces de alimentarse en medios onde ás outras lles custaría máis, e tamén van ter moitos menos problemas de saúde e polo tanto iso repercute positivamente non só nos animais senón tamén nos gandeiros que van ter un gasto menor”, conclúe Davide Outeiro. Tanto nos dan: alimentos de orixe animal Buscar sempre o selo 100% Desde Cachega son conscientes de que o seu produto fixo proliferar moitos nichos de mercado que non sempre responden ás garantías de calidade que eles certifican. Por iso, diante da proliferación de foodtrucks e outras iniciativas que aseguran vender produtos con carne de cachena, o colectivo recomenda procurar sempre o selo Cachena 100% que levan todos os seus produtos. “Hai que asegurarse que teñan ese logotipo".