A Transición na Galiza segundo Anna Turbau

O que contaba o franquismo sobre a Galiza tiraba de estereotipo: unha terra perdida e primitiva que acollía un pobo miserábel, humilde e silencioso cuxo atraso xustificaba a colonización. Esa era a imaxe que a fotógrafa Anna Turbau tiña na cabeza cando chegou en 1975, despois de que o arquitecto César Portela a invitase, xunto co seu compañeiro Llorenç Soler -tras coñecelos nun congreso de arquitectura en Barcelona-, a realizar un documental sobre as casas para familia de etnia xitana que estaba construíndo en Poio. O que atopou, porén, non tiña nada a ver con aquela imaxe entre denigrante e paternalista que se creara -e que, talvez, non desapareceu de todo. Viu un pobo activo e loitador cuxas mobilizacións contaban cunha potencia asombrosa; unhas mulleres que desfilaban en primeira fila nun fervedoiro de conflitos sociais e políticos; unha identidade ocultada que abrollaba en cada levantamento popular contra os abusos do poder. "Os movementos populares, as loitas veciñais, xurdían cunha forza abraiante", explica Turbau en conversa con Nós Diario. "Eu viña dunha realidade moi diferente e aquilo axudoume a construírme como fotógrafa e como persoa. Todo me sorprendía moitísimo, pero o que máis me impactou foi a dignidade do pobo galego. Iso era moi raro naquela época". A fotógrafa, que acabou quedando na Galiza durante catro anos, documentou, entre outras, as loitas das persoas afectadas pola construción da Autoestrada do Atlántico (AP9) -durante a cal se cometeron enormes abusos ocupando terras ilegalmente, dividindo núcleos de poboación ou derrubando vivendas sen indemnizar os propietarios-, as manifestacións a prol do Estatuto de Autonomía, o naufraxio do conxelador Marbel fronte a cabo Silleiro ou a primeira edición do festival de Ortigueira. Completar o retrato da Transición As mulleres, protagonistas A exposición que se inaugurou esta cuarta feira no Cárcere Vello de Lugo, e que permanecera patente até o 30 de setembro, A intimidade da imaxe. Anna Turbau. Galicia 1975-1979, comisariada por Margarita Ledo, mostra unha escolma de cen imaxes escollidas de entre os dez mil negativos daquela época que a autora lle cedeu ao Consello da Cultura Galega. "O gran protagonista destas fotos é o pobo galego, e penso que este arquivo debe estar nas súas mans", declara Turbau. O catálogo, editado por Natalia Poncela, contén arredor de cincocentas instantáneas. A amizade con César Portela permitiule coñecer o contacto coa Coordinadora Nacional de Afectados pola Autoestrada do Atlántico e coas loitas pola recuperación dos montes comunais e decidiu que tiña que documentar aqueles movementos. "Eran protestas populares moi sólidas e moi enraizadas na sociedade. Cando eu cheguei dicíanche que Galiza era un sitio moi bonito onde se comía moi ben, mais eu atopei unha historia distinta: as loitas polos montes comunais, polos dereitos laborais nos estaleiros...", lembra. E un elemento moi especial que lle chamou a atención : o protagonismo das mulleres naqueles movementos. "Posteriormente, preguntáronme moitas veces se eu fora a Galiza a fotografar mulleres, mais iso non foi así. Eu non ía buscándoas, teñen protagonismo porque estaban alí, porque eran elas as que levaban o peso das protestas. Ver aquelas anciás enfrontándose aos grises é algo que me segue impresionando, que me provoca unha emoción que non son quen de describir con palabras. A Galiza ten unha débeda con elas", lembra emocionada. "De feito, eu descubrín o mundo das mulleres en toda a súa complexidade na Galiza, en contacto con elas". A aquelas fotografías seguiron outras sobre as manifestacións en solidariedade cos traballadores de Astano e bazán en Ferrol e de Ascón en Vigo; sobre as que convocou a Asociación Galega da Muller en 1978 tras a violación de tres nenas na cidade olívica; a manifestación pro-autonomía do 4 de decembro do 1979 tamén en Vigo; o primeiro atentado mortal do GRAPO; as eleccións municipais do 1979... E non só protestas. Turbau tamén fotografou a realidade do rural, as mariscadoras, as festas, as romarías. "Había unha gran pobreza, mais tamén unha enorme dignidade", comenta. As imaxes que gardan a historia, a debate Interpretar os silencios O seu traballo, a xuízo de toda a crítica que escribiu sobre a súa obra, destaca por un tratamento directo que crea unha grande empatía no público, mais Turbau non cre ter unha fórmula para crear esas imaxes que nos interpelan tan abertamente. "Creo que se debe a razóns persoais. Eu veño dunha desas familias nas que, por razóns políticas, imperaba o silencio sobre moitos temas. E imaxino que me fun adestrando en interpretar eses silencios, en saber ver o sufrimento que ocultaban e, daquela, puiden descifrar con sinxeleza esa dor profunda que, a fin de contas é o que aparece nesas imaxes", aventura. O exemplo perfecto desa forma de traballar poderían constituílo as fotos realizadas no psiquiátrico de Conxo, no que logrou 'infiltrarse' grazas á amizade cun médico, e que non expuxo até 40 anos máis tarde "pola súa dureza, por respeto cara a aquelas internas tan maltratadas". Porén, a dor non sempre se manifestaba en forma de conflito. Cando se lle pregunta polas fotografías realizadas na celebración do Día da Patria Galega, Turbau responde, case co entusiasmo daquela época que "era unha explosión de alegría, ou mellor, unha infinidade de explosións que se multiplicaban polas rúas de Compostela e que eu ía recollendo case desbordada pola cantidade de cousas que sucedían. E non só a nivel político: eran as persoas, de forma individual, as que deixaban sentir unha sensación permanente de hoxe é o noso día, de que toda a dor sufrida atopaba o seu sentido naquela celebración". Raniero Fernández: O fotógrafo da Galiza dos anos 50 e 60 A intimidade das imaxes Nada en Barcelona en 1949, Anna Turbau é fotoxornalista vinculada á contracultura e ao realismo fotográfico e documental. A súa produción fotográfica na Galiza entre os anos 1975 e 1979 suscitou un grande interese dentro do panorama artístico. A intimidade da que fala o título "parte do percurso que a autora realiza até producir unha determinada imaxe que devén inimitábel. É o camiño até lograr esas imaxes en 'estado de graza' das que a fotógrafa sae tocada", explica Margarita Ledo Andión, comisaria da exposición, que impulsa o Consello a Cultura Galega.