Roubos e espolio: o saqueo das obras de arte

Na madrugada do 6 de marzo de 1906 perpetrouse na Catedral de Santiago un dos furtos máis soados da época: a Cruz de Alfonso III O Magno. O suceso recolleuse nas crónicas xornalísticas destacando a habilidade dos ladróns para entrar na basílica pola fachada da Acibechería serrando a reixa que daba á capela da Corticela; mesmo se relataba como días antes se vira a varios estranxeiros interesándose polo tesouro custodiado na capela das Reliquias de onde, xustamente, desapareceu a prezada obra de ourivería. A cruz estaba montada sobre madeira de cedro e decorada con láminas de ouro e pedras preciosas. A súa orixe situábase no ano 874, data na que o monarca asturiano a doou á basílica compostelá, un feito que tanto el como dona Jimena volverían repetir poucos anos máis tarde facendo entrega de outra cruz á Catedral de Oviedo. Filgueira Valverde e outros estudosos estiveron décadas vixiantes das poxas de arte, pero da artística alfaia nunca máis se soubo. Na mesma basílica, máis de cen anos despois, desaparece o Códice Calixtino, atopado meses máis tarde envolto nunha bolsa de lixo acochada nun garaxe. A singular historia tivo neste caso un final feliz, cousa que non ocorre nas igrexas pequenas onde o espolio desgraciadamente non é nada extraordinario. Por desleixo, o saqueo é constante e en poucas ocasións se recupera o roubado; baste lembrar como exemplo a desaparecida talla da Virxe do Cristal de Vilanova dos Infantes (Terras de Celanova). Espolio nazi Pero tamén se producen furtos consentidos pola maquinaria ideolóxica, espolio como o que perturbou miles de familias vítimas do nazismo ás que se lle requisaron os seus bens, entre eles obras de arte como un Pisarro confiscado pola Gestapo, que leva tempo en reclamacións entre a familia herdeira e o Museo Thyssen, onde continúa a estar exposto. Coñecida é igualmente a incautación de pezas e xoias polo franquismo, intervidas tanto aos que quedaron no exilio interior como aos exiliados, a quen perseguiron incluso noutros países; un asunto rigorosamente tratado por Arturo Colorado Castellary en Arte, revancha y propaganda. Aínda hoxe se segue a descubrir obras comisadas nalgúns Paradores Nacionais. A historia non ten fin e algúns autores, como Vermeer, Rembrandt, Van Gogh, Munch, Goya… foron e son algúns dos máis cobizados por cacos adestrados na materia e contratados en moitos casos por mafias dedicadas a comerciar con coleccionistas caprichosos e sen escrúpulos. Sen dúbida, un dos roubos máis célebres e con máis substancia foi o de La Gioconda, no Louvre, en 1911, un asalto limpo que descubriu as fallas no sistema de seguridade dunha das pinacotecas, xa entón, máis visitadas. As vangardas fervían entre os cafés e cabarés preferidos da bohemia de Montmatre; os creadores que os frecuentaban eran especialmente proclives a ser espíritos libres, non só polo desenvolvemento creativo e anovador que estaban a levar a cabo, senón tamén polas súas continuas ocorrencias. Ao momento de desaparecer o cadro, a policía arrestou a Apollinaire e a Picasso. A única proba en contra era que un marchante amigo deles subtraera, anteriormente e do mesmo museo, dúas esculturas antigas que poeta e artista acabaron mercando. O malentendido da detención quedou en anécdota para a historia. Como é ben sabido o cadro recuperouse uns anos máis tarde en Italia e hoxe en día ten un escudo de cristal blindado preparado a calquera atravesada intención. Obra mestra Ás veces tamén sucede, e isto é máis curioso, que unha obra se volatiliza sen deixar rastro. Acaeceu na década dos noventa cunha escultura de 38 toneladas propiedade do Museo Reina Sofía, unha peza en aceiro neses intres almacenada nunha recoñecida empresa especializada en montaxe de arte. Como pode suceder isto? Non hai respostas. Hai hipóteses, intuicións, sospeitas… indicios que recolle de xeito ameno e documentado o escritor Juan Tallón en Obra maestra, unha novela que mestura situacións reais con relatos imaxinados, unha combinación perfecta que vai retratando a sociedade, o mundo da política e igualmente o da arte nesa época, mentres se procura dar explicación ao inexplicable, e de paso cavilar sobre o posible destino de Equal-Parallel/Guernica-Bengasi, peza do americano Richard Serra, artista recentemente falecido e referencia ineludible da creación contemporánea.