Rescatar a memoria do exilio artístico galego

“A emigración é a extensión de Galicia… non se pode prescindir dos artistas galegos que traballan fóra porque proxectan a Galicia lonxe dela” Luís Seoane (1979) expresaba así a necesidade de rescatar a memoria da arte galega exiliada no século pasado por mor do conflito bélico e posterior ditadura. Xunto con Isaac Díaz Pardo puxo en práctica o mellor xeito de render homenaxe e recuperar a arte da diáspora galega coa creación do Museo de arte contemporánea Carlos Maside, en 1970, onde se pretendía amosar a obra plástica daqueles creadores que tiveron que fuxir da guerra e da represión e tamén dos que quedaron sufrindo o denominado “exilio interior”. Este pioneiro proxecto do incomparable Laboratorio de Formas, pretendía recuperar o movemento renovador da década dos anos trinta xunto coas vangardas artísticas truncadas coa guerra e a posterior “damnatio memoriae”. Os fondos amosados partindo da obra de Castelao, foron recompilados xenerosamente e organizados baixo un Padroado de intelectuais galeguistas. Con esta iniciativa comezou a ruptura coa historiografía artística tradicional e coa produción plástica ao gusto das elites do réxime cuxas preferencias impuxeran un rexeneracionismo protagonizado pola tradicional estética figurativa clásica cunha deliberada ausencia de compromiso ou crítica social, namentres que os artistas, fóra desa estética e afección política, eran illados ou silenciados, cando non expatriados ou, no caso de Camilo Díaz Baliño, asasinados, perdéndose unha xeración completa que xurdiu prometedora e modernizadora, e condicionando futuras carreiras porque a seguinte xeración perdeu o mestrado da anterior. Todo o exilio artístico ten en común tanto o desarraigo producido pola traumática ruptura bélica sinalada e pola imposición da ditadura, como a vontade de manter viva a súa identidade cultural de orixe nos países de refuxio e acollida. Non obstante, a perda foi irreparable para toda a sociedade e o esquecemento, unha das súas peores consecuencias. O estudo e coñecemento da historia da arte galega pasa por encadrar o conxunto do éxodo artístico con todas as súas variables O paulatino retorno a partir da década dos 70 constatou ese esquecemento, pero o regreso e a reivindicación foron inexorables e reescribiron a historia da arte galega tamén nos museos, posto que, en función da súa consideración de institucións da memoria, tiveron que abordar, en efecto, a diáspora artística facendo as conseguintes relecturas críticas das súas coleccións. Deste xeito os museos catalizaron a recepción do proceso de reivindicación artística ao reescribir a anterior narrativa oficial imposta amosando a arte expatriada. Aínda así, foi na Lei de Memoria democrática de 2022, cando se establece o 8 de maio como o día Oficial do Exilio en homenaxe ás vítimas da diáspora. Colección do exilio no Museo Provincial de Lugo No Museo Provincial de Lugo xuntouse unha variada colección de artistas do exilio exterior e interior, non toda dentro do discurso expositivo xeral de arte galega, con 140 obras de Castelao, Manuel Bujados, Camilo Díaz Baliño, Suárez Couto, Carlos Maside, Fermín González Prieto, Manuel Colmeiro, Arturo Souto, Maruja Mallo, Laxeiro ou Luís Seoane e, recentemente, Leopoldo Nóvoa. Porén, acabamos de remodelar unha sala concreta onde se aborda esta paréntese histórica a través de artistas como Maruja Mallo, Castelao e Colmeiro, unidos a tal efecto, desde distintas posición estéticas ou creativas, polas vangardas do primeiro terzo do s. XX e polo posterior exilio. Así mesmo imos celebrar unha xornada de conferencias titulada A arte do exilio galego no Museo Provincial de Lugo cos obxectivos de lembrar, re-coñecer, estudar e divulgar esta parte do noso pasado recente. Moita da memoria do exilio mesmo está incompleta, porque aínda se están a rescatar relatos biográficos e creativos de artistas menos coñecidos, pero o traballo cotiá de lembranza e investigación segue aberto nas institucións da memoria, pero tamén nos centro de ensino e culturais xa que o estudo e coñecemento da historia da arte galega pasa por encadrar o conxunto do éxodo artístico con todas as súas variables. O rescate destes relatos arestora xa non é unha novidade pero continúa sendo unha necesidade pois hai recentes estudos e liñas de investigación que dan conta de alternativas aínda descoñecidas que poden amosar outras narrativas que enriquezan o coñecemento da nosa diáspora.