Que veñen os Reis!

Pode parecer unha banalidade, incluso algo provocativo, falar dos Reis Magos dado que hoxe non poderían chegar a Belén, onde comeza o relato. Seguro que o exército israelí dispararíalles por sospeitosos de seren de Hamas, aínda que levasen bandeira branca. E aquí, entre nós, non sei se darán chegado, dado que lles vai custar traballo orientarse, xa que con tanta contaminación luminosa, non será posible ver a estrela que os guía. Mais agardámolos como se nada grave estivese pasando neste mundo. O dos Reis Magos é entendido como un modelo para xestos de deferencia e mostras de xenerosidade e desprendemento. O Evanxeo de Mateo pouco revela sobre os tres ricos visitantes que se di que presentaron agasallos ao neno Xesús. Con todo, centos de xeracións de xente educada na tradición cristiá embeleceron esa imaxe dos Reis Magos para unha infinidade de fins sociais, políticos e espirituais. Estamos nun mundo dominado polo capitalismo que nos mostra que ter é ser. Pese a todo o mito e rito dos Reis Magos segue estando presente en cada Nadal. Como que hai alguén aí fóra que nos quere e nos vai facer un agasallo. Mais, cando nos decatamos de que os Reis Magos son os pais, pasamos da emoción á decepción. Somos conscientes de que neste mundo existe a decepción. A construción do relato dos Magos ten o seu percorrido para chegaren a ser tres. Isto pode ter que ver coa simboloxía dos dons: ouro, incenso e mirra, como tamén coa idea de ecumenismo, a que cada rei representa unha parte da terra (América e Oceanía aínda non foran daquela “descubertas”). Ao final, a rapazada recibe regalos que os Reis deixan xunto aos zapatos. Vicente Risco dixo que, “noutros tempos”, se poñía unha cesta para que deixaran os agasallos. Saúdo de veciñanza Aquí temos a representación da Epifanía en varios tímpanos de igrexas. Son de finais da idade media e, seica, o modelo estaba nunha representación do coro do mestre Mateo, agora desaparecida. Mais será a etnografía clásica galega a que faga achegas a esta festa, festa que entra no grupo das universais do ciclo anual que pon remate ás celebracións do Nadal. Entendíana como unha singularidade, como parte do feito diferencial. Así, desde Manuel Murguía a Vicente Risco, Xesús Taboada Chivite, Antonio Fraguas ou X. Ramón Fernández-Oxea, atopamos referencias a esta festa. Por exemplo, Taboada alude á “noite de apalpadoiro” ou á festa dos Reis da Mezquita e que cualifica de “orxía colectiva”. O Apalpador, despois dun proceso de patrimonialización, baixou das montañas e anda polo país adiante. A festa da Mezquita, despois de anos sen celebrala, volve facerse, como seguen algúns Ranchos nas Terras do Condado ou os Reiseiros de Hospital, aínda que aquí o declive demográfico xoga en contra. Estas especificidades fan tamén que esta sexa unha festa de música. Atrás quedou o tizón de Nadal ou algunha máscara. Os cantares petitorios, o percorrer os lugares e casas cantado os Reis foi especialmente atractivo para os etnógrafos clásicos Especialmente atractivo aos etnógrafos clásicos foilles os cantares petitorios, o percorrer os lugares e casas cantado os Reis e que Fraguas definiu como “saúdo de veciñanza”, algo que se entende como unha solidariedade ritual ou como a defensa dun modelo de convivencia. Hoxe, e no que eu coñezo, non hai achegas etnolóxicas específicas. A festa xa non é esa constante que foi na investigación antropolóxica. E pode resultar interesante xa que os Reis coexisten con novas tradicións que trae o estreitamento do mundo por medio da globalización. A globalización xera prácticas transnacionais que comparten un imaxinario colectivo, transnacional. Así, os Reis compiten co Papá Noel e con Santa Claus que vemos como gabeando polos balcóns e xanelas das casas. No meu barrio compostelá xa vin carteis en inglés pedíndolle a Santa Claus que pare nesa casa. Claro, este é americano e aínda non entende a nosa lingua e non vaia ser que por iso pase de largo. Santa Claus non só é unha figura do Nadal estadounidense, senón un símbolo dese país, unha representación da “american way of life”, é dicir, do consumo e, neste caso, da comercialización do Nadal. Estariamos ante unha “tradición inventada” que, tras un tempo, se establecen con rapidez e implican novas prácticas e novos valores. Neste caso Santa Claus, como o papá Noel, traen máis consumo, mais non lograron desprazar totalmente aos Reis Magos. O patrimonio é un proceso de obxectivación de prácticas culturais híbridas no que intervén diferentes actores sociais con distintos intereses e desigual capacidade de acción. Mais, ante a homoxeneización que trae a globalización hai a necesidade de reivindicar o que se entende como propio ou tradicional.