Neoliberalismo e cultura? Após unha lectura de Mark Fisher

Para entendermos as razóns da fonda desorientación que, ao meu entender, vive o sector da cultura, talvez sexa interesante acudir, máis alá das dinámicas propias que poden responder a procesos históricos, a un aparello teórico que achegue un marco máis xenérico de respostas. As consideracións que aquí fago seguen, no que poida ter de interesante para nós, a análise que o teórico británico Mark Fisher fai na súa obra Realismo capitalista, non hai alternativa?, na que debulla as relacións que se foron tecendo entre a cultura contemporánea e o capitalismo tardío. O sector da cultura vén padecendo problemas estruturais (por suposto a música non é excepción) que se foron agravando coa crise de 2008 e unha pandemia que agudizou o que Fisher denomina impotencia reflexiva, así como unha certa desideoloxización que pode pasar desapercibida, baixo a ilusión de que o mundo da cultura é, por natureza, quen mellor pode forzar o cambio social. A cultura galega está a sufrir consecuencias moi nocivas, que teñen causas concretas nas disfuncións dun sistema que é preciso mudar, o cal require dunha solución política. Mais o mundo da cultura semella estancado sen ser quen de conectar os efectos coas súas causas estruturais. O da cultura é un sector en permanente estado de alerta, que vive inmerso nun relato kafkiano que nin sequera é percibido como tal. Ata que punto somos conscientes de que se nos está a vender un poscapitalismo de consecuencias nefandas como o único sistema político-económico viable? Estase a facer algo por combatelo? Son moitas as contradicións nas que estamos inmersos. A cultura mostrouse moi permeable a moitos dos postulados do realismo capitalista que se foron asentando a partir de 2008 A aceptación do liberalismo económico, a desafección polo público e polo estado providencial, patentes nun continuo ataque á cultura subvencionada e ao intervencionismo, conviven cunha forte dependencia dun poder político paternalista que serve a un sistema que, fóra das ideoloxías, acaba metabolizando calquera indicio de subversión para os seus propios fins. En liña cunha das teorías centrais da obra de Fisher, o capitalismo non só chegou a dominar a economía, senón tamén a forma en que percibimos o mundo, na idea de que non hai outra alternativa, o que explicaría a resignación que se percibe no sector da cultura. Atomización do sector A cultura mostrouse moi permeable a moitos dos postulados do realismo capitalista que se foron asentando a partir de 2008. A cultura do emprendemento calou fondamente no sector e tamén a consigna de relegar todo á esfera do individuo responsable de buscar solución aos seus problemas, na máis clara liña thatcherista. Ser nómade, flexible, rexeitar categorías universais e estruturas centralizadas, conduciron á atomización dun sector empresarial xa de seu precario. Un posmodernismo moi arraigado nas xeracións máis novas que operan no sector, parece adaptarse con soltura, tal e como predí Fisher, ao paradigma económico e cultural do capitalismo tardío que, paradoxalmente, o sector parece rexeitar. Nas últimas décadas, a presión burocrática calou fondamente na administración cultural debilitando as empresas e socavando a súa capacidade creativa e de innovación, tomando a forma de burocracia de resultados. Chega con analizar as convocatorias de subvencións de calquera administración e o seu empeño por medir resultados en ámbitos, por natureza, difíciles de cuantificar. O traballo das empresas oriéntase exclusivamente á xeración da ilusión de que se cumpren os indicadores de rendemento, sen que importen a calidade ou os obxectivos mesmos. O gasto en comunicación, publicidade ou xestión de redes sociais, ten un peso desproporcionado nos baremos. Os proxectos importan só na medida da súa aparencia, por non falar das moi nobres causas que as empresas deben axudar a combater, como parte da nosa contribución a limar os excesos morais do capitalismo, desvirtuando calquera contido, con tal de ofrecer unha ilusión de valor social engadido. Froito da presión burocrática característica deste novo estadio do capitalismo, o tempo xa non é lineal senón caótico. Unha administración descapitalizada a prol dunha pretendida eficiencia non é quen de convocar e resolver, coa mínima racionalidade, prazos e procedementos dos que ninguén se responsabiliza e polos que o sector tampouco pide responsabilidade. Non hai tempo para planificar, pensar, nin reclamar, pero non importa. O resultado: un tecido cultural exhausto, precariedade e inestabilidade permanentes que se aturan a base de voluntarismo, coidados, autoaxuda e unha enfermiza resignación que perpetúa o sistema.