Miguel Anxo Seixas: "Rosalía e Castelao son as figuras máis valentes que tivo a Galiza"

Castelao. Construtor da nación é o título dos tres volumes biográficos nados a partir dunha tese presentada en 2017 e cuxa última entrega chegará en maio. No día no que se conmemora o pasamento do político, debuxante, ensaísta e narrador rianxeiro, conversamos con Miguel Anxo Seixas sobre a súa figura histórica e os avatares da súa vida e da súa morte. Falta publicar o terceiro volume da súa tese. Que foi o máis complexo da investigación? Todo labor de investigación é traballoso. Cando tes a información moi dispersa, leva tempo desprazarse e documentar todo e Castelao estivo por todas as partes do mundo, e non é fácil reunir os restos dese naufraxio. O segundo volume foi máis complexo porque entra en xogo a dispersión do propio autor, que xa está en Madrid, xa vai a Valencia, a Barcelona, a Moscova, a Nova York... Sacar información do contexto, onde podía estar, como se podía mover, que información podía ter... E as publicacións que agora van saíndo sobre a guerra civil española e o franquismo na Galiza... Miras as páxinas de Nós Diario e saen cousas novas. Todo iso obrígache a actualizarte seguido. No terceiro volume xa está fixo en Bos Aires, é máis acoutado e non hai tantas investigacións, o contexto de Castelao alí vai variar moi pouco. O importante para min é a biografía até 1950. O ano do pasamento de Castelao. Visto agora, que supuxo a súa morte no exilio? A morte de Castelao non se esperaba, sabíase que estaba moi enfermo, opérano para quitarlle a dor, porque tiña unha dor insoportábel... Pero non se pensaba que fose falecer. E co seu pasamento Galiza queda sen un valedor, sen quen sirva de referencia. Quedan o galeguismo e o nacionalismo moi orfos, moi desamparados. Nese momento empeza un novo proxecto que vai ser cultural, dirixido por Ramón Piñeiro, que cre que na Galiza non hai lugar, nese momento, para un partido político, porque a ditadura é atroz. A cultura galega ten un déficit moi grande de concienciación, non é como a vasca ou a catalá, e a xeración de Ramón Piñeiro cre que hai que facer un labor de concienciación a través, sobre todo, das publicacións e deixar o traballo político para cando se poida. Que a Galiza quedase sen representante, mentres si o teñen Euskadi ou Catalunya supón que, cando en 1975 morre Franco, chega o recoñecemento das Autonomías e aparece un Josep Tarradellas, arruinado e vello, pero que está para negociar e dicir Catalunya existe, e Galiza, onde estaba? Ademais de quedar máis desvalidos cultural e politicamente non tiñamos un representante como podía ter sido Castelao e non estivemos nesas negociacións, e iso é unha desgraza, supón saír desde unha posición atrasada respecto dos demais. Ademais, os seus restos non chegan á Galiza até 1984. Como ve agora aquel episodio? Volve ser un retrato do país. Naquela altura Castelao é recoñecido por todos pero é instrumentalizado por uns e, eses uns, estaban autorizados a facelo porque foi o Parlamento, como representante dos galegos e das galegas, o que autorizou a iniciativa de Camilo Nogueira de traer o corpo de Castelao. A institución contacta con Xosefina, a irmá de Castelao, e ela autoriza que se traia o corpo se a unanimidade do Parlamento tamén o fai. Agora podemos dicir que aquela Cámara non era digna de traer a Castelao, pero era o que escolleu o pobo galego. Naquel momento non era unha institución nacionalista na súa totalidade, pero igualmente, se temos institucións debemos usalas. Dentro da lexitimidade que dan unhas eleccións democráticas, o Parlamento estaba autorizado a facelo e, que a outra parte se opoña, se rebele e se manifeste en contra tamén é un dereito. Se hai un xogo democrático hai que aceptar as regras. Non considera que hai unha instrumentalización de Castelao? As medallas que levan o seu nome, obviar o asasinato de Bóveda cando se expón A derradeira leición do mestre... Foi usado politicamente. Pero naquel momento había que reforzar certas institucións, a Galiza, o Parlamento... Había que crear unha televisión, unha Lei de normalización lingüística... Está ben que traian a Castelao se así se potencia o Panteón da Galiza. Se non resultou, o fracaso é noso. Se non conseguimos que o galego se divulgue cando xa hai unha normativa ou que se use na escola cando se pode usar, os culpábeis somos, en parte, nós. Non sei en que lingua educa o presidente da Xunta da Galiza o seu neno Alberte, non sei cal é a lingua familiar, pero dentro das funcións que se lle atribúen pode usar certos mecanismos, potencialidades que el, que non é parvo, sabe utilizar. Dáse conta de que para ser lexitimado desde a Galiza ten que exercer algo de galeguismo, que hai un territorio, hai unha lingua, hai unha cultura... Outra cousa é que teña máis ou menos sensibilidade, ou se o fai dun modo máis ou menos hipócrita. Sobre A derradeira leición do mestre, como presidente do Goberno pode traer o cadro, como pode traer as Cantigas de Santa María do Escorial, e debe facelo. Que el non quixera ver o rostro de Bóveda alí fusilado tamén pode ser un problema de incultura. Creo que un presidente ten que ter unha gran cultura, pero ao mellor non a ten, igual o seu defecto é que non sexa tan culto como queremos pero logo, que se equivoque intencionadamente ou por descoñecemento... É o único que hai que denotar. Castelao está presente na vida social e cultural e ao mesmo tempo é moi descoñecido. Interesa que así sexa? Galiza é deficitaria na súa historia cultural e que teñamos unha escola, unha televisión, unhas editoriais non é abondo para que a xente se forme, porque a maioría pensa que a cultura a regalan, fano na misa os domingos e lémbranche de cada vez toda unha historia da Biblia, e aprendes toda unha doutrina. Se ti falas de Noé ou de Moisés, un conxunto de xeracións, non as máis recentes, todo o mundo sabe de que se fala. Onde lle aprenderon á xente que había unha obra como As cantigas de Santa María? Ou que houbo reis galegos? Ou a historia da Galiza na emigración e no exilio? Hai medios para poder facelo, bibliotecas, redes... pero non hai unha instrución constante. Se tivésemos unha televisión que en vez de ter tanto entretemento tivese programas de divulgación, ao mellor non había unha única película de Castelao, habería moitas máis. A historia da Galiza é deficitaria e as ferramentas para corrixir o déficit hai que polas en marcha, hai que usar mecanismos culturais para que os galegos e as galegas sexan máis cultas. Se Sempre en Galiza supón o seu pensamento político, o seu legado, como se entende teña tan diversas interpretacións? Todo texto é interpretábel, e ese en concreto escribiuse en circunstancias moi adversas. Nace no desterro en Badaxoz, en 1935, dunha parte dos textos que publica en A Nosa Terra. Vai escribindo nun barco até que chega a Nova York, non ten unha biblioteca á súa disposición... Escribe moi ben e trata de escribir un relato no que contar o que lle estaba a pasar á Galiza e que ese país existía... É como un testamento para se algunha outra vez hai que negociar con Madrid e dicir: “imos cara a unha república federal”. O libro é unha mestura que non ten por que ser perfectamente interpretábel, pero está claro o discurso, Galiza é unha nación e ten que pelexar por unha terceira república federal, que é o que el cre que é a alternativa. Castelao non ve viábel a independencia da Galiza. Así, Sempre en Galiza, para un modelo de nacionalismo é suficiente e para outro é unha especie de preludio do independentismo, para outros un camiño á liña federal... Pero sempre hai un gran recoñecemento á figura de Castelao, sendo dun partido dun extremo ou doutro nel sempre hai un pouso no que apoiarse. E se hai quen queira reivindicar o Sempre en Galiza desde Madrid tamén pode facelo, porque Castelao di que quere unha España federal, unida con Portugal e na que Galiza sexa recoñecida polas demais nacións... Iso pode ser asumido polo federalismo. Fai unha proposta para España, non só desde Galiza, lanza unha proposición a Madrid, porque non podes soster un posicionamento unilateral porque a outra parte tamén debe recoñecerte. Que lección debemos tomar de Castelao? Que ten que pervivir do seu pensamento? O grande exemplo de Castelao é que nos indica que ten unha grande entrega á Galiza, que cre que o país ten unha serie de potencialidades que hai que desenvolver, non podemos ser unha potencia de potencias, de posibilidades... El o que di é que hai que pórse mans á obra, porque se agardamos que as cousas cambien estamos a perder o tempo. É consciente de que Galiza non pode perder un minuto. Aqueles que cren que van facer a gran revolución cando tomen o poder equivócanse porque iso faise cada día. A democracia é a que ten que imperar sobre nós, debemos ser cada vez máis demócratas e máis cidadáns, que é o que pide Castelao. E que así decidamos nós o que queremos e o respectemos. Antes de nada é un gran demócrata, probabelmente, o máis grande demócrata que tivo a Galiza.