Lopo e os poderosos

No ano 1403, Lopo Rodríguez de Eiré transforma un anaco de monte situado na Fraga do Eivedo en viñedo. O nome da parcela é A Salamanca e actualmente, 620 anos despois, na Ribeira do Eivedo, na parroquia de Vilachá da Pobra do Brollón segue a existir unha zona plantada de viña, á que chaman a Salamanca. Ese momento quedou fixado nun documento foral conservado no Mosteiro de Montederramo. Non se trata de ningún testemuño excepcional, nin da primeira viña da Ribeira Sacra, mais iso non lle quita un acio de importancia. Grazas ás intervencións arqueolóxicas no lugar dos Conventos, a análise dos documentos de Montederramo e ás datacións de Carbono 14 das terrazas de cultivo, podemos entender o contexto no que a Lopo Rodríguez lle deu por converter un monte en viñedo. Proceso no que o Císter coloniza as ribeiras Trátase dun proceso no que o Císter, a través do Mosteiro de Montederramo, coloniza estas ribeiras do Sil transformándoas en viñas. Coñecemos moitos Lopos grazas aos documentos forais nos que vemos claramente o sistema de colonización a través de labregos aos que se lles arrendan parcelas. Son eles os encargados de construír as muras e plantar as terrazas de vide. Sabemos quen son, coñecemos os seus alcumes nalgúns casos, ou os seus lugares de orixe. Sabemos que había mulleres aforando viñas e tamén que moitos dos pequeniños nomes de parcelas que aparecen nos documentos medievais se manteñen na actualidade. Neste relato podemos poñer o foco no Císter, no Poder, en suma, capaz de exercer unha coacción tal como para convencer a unha serie de subalternos de transformar quilómetros de ladeiras lisas e incultivables en fértiles chanzos monumentais. Mais preferimos poñer o foco nos subalternos: poñemos o foco nas muras dos pataos antes que nos muros dos mosteiros, porque uns se constrúen sobre as outras. As muras son as escaleiras dun xigantesco podio sobre o que se asentan igrexas e mosteiros; son as células que compoñen o que hoxe coñecemos como Ribeira Sacra, elementos de enxeñería perfectos que permiten a fixación de tres elementos fundamentais para a vide: terra, auga, e calor (acumulado nas horas de sol nas pedras). Asemade permitiron a fixación de persoas nun territorio para que se lles cobrasen xuros para ser acumulados polo Poder e construír enormes edificios barrocos e románicos. Cando Lopo e os seus coetáneos crean as muras, configuran un peculiar sistema parcelario Cando Lopo e os seus coetáneos crearon as muras, configuraron un peculiar sistema parcelario. As ínfimas e íntimas parcelas nas que se diferenza a feitura das muras entre si, os camiños que as atravesan, o tipo de poda, a elección da variedade etc. van determinar o resultado de cada parcela. Cada viña é unha tesela do mosaico arribeirado. Este é o gran valor da Ribeira Sacra, ese poder amosar dun xeito tan sensorial a construción colectiva dunha gran paisaxe arquitecturada. A gran orquestra de parcelas labregas. Todo o sistema pluricelular de muras, dende a desembocadura do Lor no Sil ata Portomarín ou Os Peares, é seguramente o elemento máis monumental da nosa cultura tradicional labrega. Mais está desprotexido igual que os últimos viticultores arribeirados. Preténdese que presten un último servizo fotográfico: o de prestixiar un territorio e o seu viño dun xeito superficial. Subliñan a mensaxe da marca viticultura heroica cos seus viños manufacturados ao tempo que se permiten grandes plantacións en zonas sen muras tradicionais ou mesmo a destrución de muras para poder mecanizalas e estandarizalas. Non se está a levar a cabo ningunha estratexia específica para conservar ou reactivar as muras malia ser o elemento sobre o que se sostén a Candidatura a Patrimonio Mundial da Ribeira Sacra. É inviable restaurar un sistema quilométrico de terrazas e pataos como se restaura un mosteiro ou unha pintura mural. A estratexia non pode pasar por protexer a mura en si senón o sistema cultural que lle da sentido e para iso deben ser rendibles economicamente para quen as traballa. Para isto é fundamental que a uva e o viño das muras teñan un valor de mercado diferente e isto só se pode acadar mediante unha especificación na etiqueta. O consumidor final debe saber se o produto que consume provén de muras tradicionais ou de viñedos mecanizados e poder decidir se quere pagar máis por un produto artesanal ou menos por un produto industrial. Temos etiquetas bio, eco ou de comercio xusto mediante as que o consumidor pode facer unha elección responsable ou comprometida con certas causas mais os últimos arribeirados non poden buscar a complicidade do comprador coa súa forma de entender a paisaxe. A estratexia patrimonial máis importante da Ribeira Sacra pasa por poder escribir unhas letras nunha etiqueta, unha certificación. Protexendo o produto, protexemos aos produtores e deste xeito, protexemos o Patrimonio Cultural. Unha vez máis debemos escoller sobre quen poñer o foco, se sobre os Lopos ou sobre os poderosos.