O Entroido como Ben de Interese Cultural

O pasado 25 de xaneiro saía publicado no DOG a incoación do expediente que daba inicio ao procedemento de declaración do Entroido como Ben de Interese Cultural (BIC) do Patrimonio Inmaterial galego. Uns días antes, o conselleiro de Cultura Román Rodríguez anunciaba esta iniciativa no Museo Galego do Entroido, en Xinzo de Limia. Como antropólogo penso que debemos acoller a nova como algo positivo mais tamén con certa cautela. Que o patrimonio inmaterial (PI) empece a ser obxecto de especial recoñecemento e protección é algo necesario. Sobre todo nun país como o noso, cunha riqueza cultural e patrimonial de primeira orde aínda que moitas veces non saibamos valoralo. Por desgraza, a día de hoxe non existe un inventario galego de patrimonio inmaterial, nin se lle espera a medio prazo, cousa que si ten Andalucía. En canto ao número de bens de PI declarados BIC en Galiza é irrisorio, tan só dous: a carpintería de ribeira e a obra de Castelao. Comunidades como Cantabria, por exemplo, teñen máis dunha ducia de BICs de PI. O Entroido é, sen lugar a dúbidas, a festa ritual máis complexa, rica e diversa da nosa cultura. Como adoito dicir, un asunto moi serio, moi vencellado ás identidades locais e que xa debería ter sido BIC hai moito tempo e máis se se pretende, a futuro, candidatarse para a súa declaración como patrimonio inmaterial da Unesco. Así que benvida sexa a iniciativa. Pero que esta se resolva con éxito, e con éxito non só quero dicir que saia adiante senón que a súa declaración se faga do xeito correcto para que a figura de protección cumpra a función para a cal foi deseñada, vai depender de tres aspectos sumamente importantes. Que é Entroido? O primeiro reto vai ser a propia definición do ben. Que é o Entroido e que non? Que ritos, aspectos e expresións desta festa son definitorios do ben e cales non? Pódese meter na mesma categoría o Entroido tradicional rural e as formas urbanas desta celebración? Podemos distinguir entre Entroido e Carnaval, entendido este non como a denominación castelá senón como unha adaptación moderna dos entroidos rurais con préstamos foráneos? Son só algunhas das cuestións que haberá que salvar para que a colectividade portadora se sinta identificada coa definición do ben. Quen fai Entroido? O segundo reto é a definición da propia comunidade de portadores e portadoras. Quen constitúe esta comunidade portadora? Só os colectivos que manteñen vivo o Entroido actualmente? Toda a xente que lembra participar no pasado no Entroido e coñece o rito? Os estudosos da festa que investigan as súas particularidades? Os artesáns e artesás de máscaras, traxes e demais? É necesario establecer as categorías suficientes como para que cada colectivo que é depositario e transmisor interxeracional desta celebración se vexa representado e recoñecido. Poreime a min como exemplo para entender do que falo. Eu, ata os 15 anos, corría o entroido como Mascarita pola miña parroquia de Salcedo, en Pontevedra. Vivín, lembro e sei como era o Entroido tradicional alí antes de que se perdese nos anos 90. Posteriormente gocei o Entroido urbano de Pontevedra, os seus disfraces, desfiles, murgas, o enterro do Ravachol... Agora, xa veterano, investigo o Entroido, fago proxectos de recuperación, divulgo os seus valores culturais e, de cando en vez, participo nel en diversos lugares do país. Xa que logo, moita xente coma min é parte tamén da comunidade portadora deste feito cultural aínda que non estea adscrita a un colectivo ou Entroido concreto ou xa non participe del. Salvagarda O terceiro reto será o establecemento das medidas de salvagarda para que o ben se conserve e transmita sen perder a súa esencia e razón de ser. Como compatibilizar a presión turística, incentivada polas declaracións de festas de interese turístico, coa conservación dos seus ritos e co seu sentido de festa social participativa e fortemente identitaria sen transformar o Entroido nun espectáculo feito só para ser visto resignificando o fin e a función do rito? Ou, por exemplo, como podemos conservar os ritos de comensalidade colectivos entre a veciñanza e as visitas mutuas entre as aldeas se o espazo se ve invadido por miles de visitantes foráneos? Estes son algúns dos retos que os técnicos encargados do procedemento deberán enfrontar se queremos que a declaración acade o seu obxectivo e non repercuta negativamente no propio ben. Así que, neste día de reflexión e ás portas do Domingo de piñata, ben merece a pena pararse un anaco a reflexionar sobre o valor do noso rito dos ritos e sobre a súa correcta valorización, conservación e transmisión ás futuras xeracións como patrimonio vivo que é.