O "díptico de Bouts", testemuña e vítima da Historia europea contemporánea

A historia, como adoita pasar, comeza cunha revolución. En 1830, Polonia estaba ocupada practicamente na súa totalidade pola Rusia tsarista de Nicolás I. Austríacos e prusianos ocupaban tamén territorios polacos. O nacionalismo polaco enfrontábase a tres grandes poderes, o cal non foi obstáculo para que, en novembro de 1830, tivese lugar o agora coñecido como Levantamento de Novembro, iniciado por uns mozos conspiradores da escola de oficiais do exército de Varsovia -cando Rusia decidiu usar tropas polacas para sofocar as Revolucións de Francia e Bélxica- e logo apoiado por boa parte da sociedade polaca. Adam Jerzy Czartoryski, un aristócrata de longa carreira política, foi escollido presidente do goberno nacional polaco, mais o levantamento, convertido nunha auténtica guerra ruso-polaca, foi finalmente esmagado polo exército ruso. Condenado a morte, Czartoryski, como outros moitas figuras da elite política de Polonia, tivo que exiliarse en París, onde a súa residencia, no Hotel Lambert, se transformou nun centro mundano e político desde o que tanto el como a súa esposa Anna Czartoryska utilizaron todos os seus medios financeiros e contactos persoais para apoiar os emigrantes polacos e promover a idea de restabelecer unha Polonia independente. Con este obxectivo crearon institucións como a Biblioteca Polaca ou a Sociedade Histórica e Literaria de Polonia. O 'díptico de Bouts' chega a Polonia para ser restituído aos seus donos Izabella A filla de Czartoryski, Izabella, medrou alí, rodeada de revolucionarios e de creadores como Balzac, Lamartine, George Sand, Berlioz, Listz, Chopin ou Delacroix, a quen Anna Czartoryska encargara a restauración dunha galería para exhibir nela a súa colección de antigüidades. Naquel ambiente, non é estraño que Izabella adquirise desde moi nova o gusto polas artes, así que cando casou en 1857 con outro mozo relacionado cos nacionalistas polacos exiliados en París, Jan Kanty Działyński, a parella converteuse tamén en activista da causa da independencia e coleccionista de arte. O matrimonio estabeleceuse no castelo de Goluchów (Polonia), onde, despois de varias peripecias -en 1863, Jan involucrouse nun novo levantamento nacional, polo que tiveron que volver a fuxir a París até que en 1869 se lles autorizou a regresar a Polonia-, Izabella abriu un museo para exhibir parte da súa colección de arte. Dentro desta figuraba un díptico, atribuído ao taller de Dieric Bouts, que representaba un Ecce Homo e unha Dolorosa. O espolio Aquel díptico permanece en Goluchów durante décadas. Izabella morreu sen descendencia, así que o castelo coas súas coleccións pasou a mans dun sobriño, Adam Ludwik Czartoryski, e despois ao fillo deste, Augustyn Józef, que foi o último herdeiro lexítimo. O Museo Izabella Działyńska, aberto ao público tras a independencia de Polonia, en 1918, funcionou até setembro de 1939, cando as tropas alemás tomaron Polonia no que sería o primeiro acto da Segunda Guerra Mundial. Os nazis destruíron parte das coleccións e requisaron outra parte. O díptico foi trasladado a Varsovia, dentro dunha operación de espolio que deixou Polonia sen -segundo cálculos do Ministerio de Cultura polaco- medio millón de pezas do seu patrimonio artístico. A última noticia do díptico data de 1944. Nada se sabe do que sucedeu coa obra de Bouts durante case tres décadas. O Museo de Pontevedra amosa arte procedente do espolio nazi O galeguista no franquismo En 1994, o Museo de Pontevedra compra a colección de arte de Xosé Fernández López, un empresario de Lugo, finado en 1986, que tivera que pórse á fronte do negocio familiar, xunto cos seus irmáns, á morte do seu pai, en 1931. Entre as máis de 300 obras de arte que xuntara ao longo da súa vida, estaba o díptico de Bouts. Fernández López tiña unha ideoloxía liberal e galeguista -foi un dos fundadores da Mocedade Céltiga xunto con, entre outros, Fermín Penzol e Álvaro Gil Varela- mais co golpe de Estado de 1936 as súas empresas convértense en subministradoras do exército de Franco e, posteriormente do exército da Alemaña de Hitler, a través da empresa Transfesa, fundada polos irmáns en 1942. Polo que se sabe, Fernández López nunca abandonou a súa ideoloxía e, na medida en que puido, protexeu moitos represaliados -Paz Andrade, Illa Couto, Parga Pondal, Sos Baynet...- dándolles acubillo nos seus negocios ou axudándoos directamente. El e os seus irmáns crearon Zeltia (1939), Frilugo (1941), Antibióticos S.A. (1949), Frigsa (1951), Cementos Oural (1958), Corchera Extremeña e Pescanova (1960), creando un grupo empresarial que foi vangarda económica do país durante anos. Como chegou o díptico ás súas mans segue sendo un misterio, e talvez ese silencio tamén sexa un símbolo. A obra non ten carimbo ningún que permita rastrexar o que sucedeu con ela desde 1944 até 1973, ano en que foi adquirida por Fernández López . Si sabemos que foi o arqueólogo Mariusz Wisniewski quen, hai tres anos, descubriu unhas imaxes da obra en Facebook e iniciou unha peripecia na que diferentes expertos se uniron para levar a cabo un exhaustivo proceso de verificación que rematou coa decisión do Museo de Pontevedra de devolver o díptico ao Estado polaco. Finaliza así outra etapa na historia dunha peza artística que resume varias das constantes da Europa contemporánea. Localizan en Pontevedra 2 obras de arte espoliadas polos nazis en Polonia O díptico espoliado polos nazis xa está no museo de Goluchów, Polonia Foto de familia tras a cerimonia de entrega das obras que forman o díptico espoliado. O Goberno de Polonia utilizará o exemplo do Museo de Pontevedra na restitución dos cadros espoliados polos nazis na II Guerra Mundial para premer outros países que teñen arte polaco roubada e poñen trabas para devolvelo. Así o confirmou esta sexta feira o ministro polaco de Cultura e Patrimonio Nacional Piort Glinski, quen salientou a profesionalidade do Museo pontevedrés, así como os valores compartidos coa Deputación de Pontevedra de “xustiza, solidariedade e respecto á tradición e o patrimonio”. Estas palabras do representante polaco foron pronunciadas no acto oficial de restitución do díptico do Ecce Homo e a Dolorosa da escola de Dieric Bouts celebrado esta mesma sexta feira no museo público do castelo de Goluchow (Polonia), o seu lugar de orixe e onde de maneira definitiva serán expostos ao público. No acto estiveron presentes o vicepresidente da Deputación de Pontevedra, César Mosqueira, o director do Museo de Pontevedra, Xosé Manuel Rey, a deputada de Memoria Histórica na institución provincial, María Ortega e o deputado de Economía, Carlos López Font. O ministro polaco de Cultura e Patrimonio Nacional, explicou que nos últimos oito anos recuperaron 600 obras e outras 150 están en trámite, pero que os problemas para levar os expedientes adiante son continuos e moi variados con moitos Estados como Alemaña ou Gran Bretaña, nos que a lexislación non acompaña. O caso de Pontevedra en concreto, destacou, será utilizado pola súa exemplaridade.