Cómic para entender a ciencia

Vivimos rodeadas de miles de organismos minúsculos, moitos deles a penas estudados. Organismos que son quen de resistir en condicións extremas, capaces de mudar o medio que nos envolve. En 2017, José Manuel Vilariño, parte do equipo científico do proxecto europeo Enhance Microalgae (EMA)*, púxose en contacto coa ilustradora Xulia Pisón para desenvolver unha banda deseñada sobre microalgas. Aínda que "viña de facer cousas para min" e nun principio quedou en shock, aceptou o reto. Arrincaba a colección Microalgas, e estas precisaban ser coñecidas e recoñecidas. Algo en aparencia doado. Porén, trasladar un aspecto tan concreto da ciencia ao debuxo dun xeito ameno e próximo non é algo tan fácil como pode aparentar, pois hai que conseguir que a ficción manteña os aspectos reais das investigacións que se están a levar a cabo. Tras un primeiro encontro co equipo internacional de científicos, Xulia Pisón decidiu ir ao básico. "Para limitar a escolla, partín das características de cada microalga, por exemplo, Nano é unha das máis pequenas". O cómic é un gran vehículo para transmitir a ciencia A colaboración co equipo científico foi unha constante para que cada detalle tivese sentido. Na parte creativa houbo total liberdade, sempre adaptándose aos riscos definitorios de cada microalga. Así, Spirulina, a protagonista, no deseño inicial tiña o cabelo roxo. "Tiven que cambialo", recoñece Pisón, pois unha das principais características deste organismo é a súa tonalidade azul. Este traballo en conxunto fixo que se conseguise algo moi importante: unha historia entretida e na que empatizas con cada personaxe, a un tempo que aprendes, case sen querer, como son, como se comportan no medio e para que se utilizan e estudan as microalgas. Para logralo, Pisón humanizou estes organismos. "O que lles pasa a elas tamén podería sucederlles aos lectores". Por exemplo, Spirulina non é unha verdadeira microalga. "Cando descubrín isto vooume a cabeza e pensei en que problema podería ter ao sentirse distinta ao resto". Precisamente, ao ser unha cianobacteria, no primeiro volume vese como é a única que non ten un clan. "Abriume un mundo escribir sobre ela". Nacía O mundo oculto (2018), un libro "case costumista, introdutorio, pois todo estaba comezando". En cada volume dáse un paso na historia global: a descuberta, as posibilidades medioambientais e as aplicacións futuras. Dun xeito natural, sen forzar, separando os capítulos, atópanse unha descrición técnica de cada microalga, xunto cunha fotografía real ou a explicación de certos procesos naturais. No entanto, estes libros son moito máis que historias de divulgación científica. Neles aparecen reflexións sobre que son as familias, o colonialismo, os afectos, as loitas para mellorar o mundo no que se vive… "Non o fixen pensando no produto, senón que forma parte da miña ideoloxía", explica Pisón. Con Os mares da ardora (2020), xa co público familiarizado coas personaxes, "quería que aparecese no libro algo que puidese ser real", que se puidese vivir, como achegarse á praia e ser parte dese proceso no que o mar brilla nun ton azul, coma de neon. E entendelo. A fin da colección Con Máis alá da Terra (2022) remata a colección. Nel, a autora profunda nun tema que xa deixara caer no primeiro tomo: a terraformación, algo que parece ciencia ficción, pero que en realidade pode acontecer. Para desenvolvelo, sumou a colaboración de Borja Tosar, astrofísico e divulgador. Coas microalgas viaxamos a Marte para descubrir o seu papel de creadoras de espazos aptos para a vida e a súa capacidade de supervivencia nos medios extremos. Igual que aconteceu no seu momento con Érase una vez el cuerpo humano, Microalgas está sendo todo un éxito entre a rapazada que medrou con ela, demostrando que a divulgación científica por esta canle é necesaria e resulta interesante. "O cómic é un gran vehículo para transmitir a ciencia", recalca Pisón, pois o que semella árido acaba converténdose en algo próximo. Ao final o importante é "como se contan as cousas, canto corazón lle pos". *Como se explica na introdución do primeiro volume da colección, Microalgas xorde no marco do proxecto Enhance Microalgae (EMA), que agrupa nove entidades de cinco países: e empresa Glecex, Swansea University, University of Manchester, Universidade do Porto, Universidade da Coruña, Université de La Rochelle e tres centros tecnolóxicos: Teagasc, INL e Anfaco-Cecopesca, co ánimo de dar a coñecer este mundo oculto. Estas entidades agrúpanse na convocatoria Atlantic Area e está financiado polo Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional (Feder).