O Carrabouxo está de aniversario en Compostela

O galego é unha lingua á defensiva que ten que dicir as cousas de xeito que non se note demasiado o que está a dicir. Se cadra, ese é a retranca. Ou polo menos esa é a retranca do Carrabouxo, un personaxe cuxa principal característica -ademais da súa fasquía longa e algo desaxeitada, coa pucha tapándolle os ollos- é precisamente esa capacidade de dar unha visión alternativa da realidade a través dun xogo de palabras intencionado e cun patente fondo social. Xosé Lois González Vázquez (Ourense, 1949), coñecido como Xosé Lois, é o creador do Carrabouxo e incide, en conversa con Nós Diario, no feito de que "o rexistro culto da nosa lingua estivo prohibido durante séculos e, polo tanto, sen practicarse, sen exercitarse. Era preciso recuperar todas as posibilidades da lingua para dominalo plenamente, mesmo en lugares onde estruturalmente segue sendo moi correcto". E ese dominio lingüístico estaba na lingua popular, nunha retranca que o pobo seguía practicando e cultivando. "Hai retranca mais tamén hai rexouba, trasacordo... A fala popular da Galiza é moi rica en recursos. Eses xogos de palabras que emprega o Carrabouxo estaban aí, na fala popular, só había que pararse a observalos". 40 anos do 'Carrabouxo' nunha exposición en Santiago de Compostela Catro décadas do Carrabouxo Esta terza feira, organizada pola Asociación Cultural O Galo e a federación Galiza Cultura, inaugurouse no Centro Sociocultural O Ensanche a exposición 40 anos do Carrabouxo, que celebra catro décadas dun dos personaxes máis recoñecíbeis e entrañábeis da cultura galega. Unha exposición que, dalgunha maneira, vén a pechar un ano de conmemoracións ao longo de todo o país. "Si, en realidade, os corenta anos fixéronse en decembro do 2022, mais os festexos extendéronse durante un ano no que se organizaron actividades moi cordiais, con moito cariño da xente, que sente o Carrabouxo como propio", lembra Xosé Lois. Tan propio o sente que é dos poucos personaxes de ficción galegos que tivo a súa propia serie de animación ou ao que lle levantaron unha estatua, no parque de San Lázaro de Ourense. "Ese monumento levantouse por subscrición popular, alguén argallouno todo e houbo moitísima xente poñendo cartos para que se levase a cabo e para pedir que se exhibise no parque. Fíxoo César Lombera, o mesmo que creou a estatua das Marías, na Alameda de Santiago". Non é para menos: o Carrabouxo deita as súas sentenzas desde hai corenta anos no diario La Región, mais tamén apareceu, ou aparece, en A Nosa Terra, Tempos Novos, Atlántico Diario ou en Nós Diario. E a súa sona valeulle a Xosé Lois a Medalla Castelao, en 2008, e o premio Bo e Xeneroso da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, en 2013, entre outros moitos recoñecementos. "Hai unha mirada social, ou política, sobre o mundo que segue sendo necesaria. Cando eu empecei a debuxar o Carrabouxo estaba Felipe González prometendo 800.000 postos de traballo para gañar as eleccións. Logo o que fixo foi destruír os que xa había en Vigo e en Ferrol, co reconversión industrial. Agora os problemas son outros, pero esa visión un tanto irónica hai que mantela igual. Sobre todo porque co humor existe máis permisividade, parece que as críticas se dixiren mellor". Efectivamente, o humor permite unha liberdade que outros xéneros teñen máis coutada. Mais aínda así o Carrabouxo tamén tivo que enfrontarse a algúns episodios de censura. "Si, non moitos pero si que os houbo. Mesmo o propio Fraga chegou a sentirse afectado por unha viñeta que xa estaba na rúa. Cando Fraga traia presos cubanos á Galiza fixen un chiste no que aparecía un preso coas mans atadas e Fraga estaba inaugurando e dicía 'queda inaugurado este preso'. E o Carrabouxo retrucaba 'o outro inauguraba presas'. Non lle gustou nada que o comparase con Franco, mesmo cando foi ministro do seu goberno". En todo caso, e máis alá da necesidade da crítica social, Xose Lois confesa que o que máis lle alegra é facer rir as persoas. "Nas ocasións nas que me coincidiu ver alguén rindo a gargalladas despois de ler unha da miñas viñetas son as que máis satisfeto me deixan co traballo. Significa mover ao outro incluso fisicamente". Xosé Lois, 'O Carrabouxo' celebra 40 anos cunha exposición en Ourense Picar a complicidade O humor, para Xose Lois, consiste en coller a realidade, esnaquizala en anacos e logo coller un para mostralo. "É unha definición do humor gráfico que daba Castelao e que me pareceu sempre moi interesante. O que habitualmente chamamos sacarlle punta ás cousas, en realidade adoptar un punto de vista determinado para destacar algún elemento que teña significación política, social ou ideolóxica. Esa punta que se saca serve para picar a complicidade da sociedade". Castelao segue sendo unha referencia inescusábel. "Era un artista auténtico que soubo como ninguén tomarlle a medida ao humpor popular, eu son máis perralleiro", ri. Máis tamén Forges tivo importancia na súa formación. "Forges era un fenómenso social e eu sempre atribúo o seu éxito á súa tripla procedencia: o seu pai era galego, a súa nai, catalá, e el nacera en Madrid. Combinaba a retranca, o seny e o cheli. Tamén el xogou moito coas palabras do castelán". E despois de revisar estes corenta anos de traballo, como ve o futuro Xosé Lois, como evoluirá o Carrabouxo? "O Carrabuxo manterá o espírito que ten desde que naceu, aínda que, claro, tamén seguirá adaptándose aos tempos, como vén facendo desde aquela. O que vexo é que a xente segue gostando das súas viñetas e dos seus xogos de palabras; e mentres á xente lle guste, el seguirá presente coas súas cousas". Un xute de carrabouxos no Viñetas desde o Atlántico 15.500 viñetas publicadas A mostra 40 anos do Carrabouxo que se inaugurou esta terza feira poderá verse até o 5 de xaneiro, e percorre catro décadas da obra deste humorista, a través de viñetas seleccionadas por el mesmo, desde 1982 até 2022, unha por ano, ademais doutros debuxos aparecidos en diferentes medios. "Permitinme a vaidade de incluír tamén un debuxo da miña neta", confesa Xosé Lois, que está preparando, ademais, unha antoloxía do Carrabouxo que publicará Galaxia. "Tiven que escoller 400 viñetas de entre 15.500 publicadas, pero espero que quede unha obra ben xeitosa".,