Portugal

Radio e exilio. Un medio pobre nun non-lugar, o exilio. Unha organización pobre, a Unión do Pobo Galego, UPG, situada na liña de sombra onde non chega o vento. Un país pobre, con imaxe de pobre, coma todo país de emigración, e con fragmentos de resistencia, coma restos cos que construír a súa existencia, a súa escolla, a súa intervención na historia en devalo. 

Há 50 anos, o Coronel António Delgado da Fonseca recebeu a missão da sua vida: liderar as membros do Movimento das Forças Armadas (MFA) que partiram de Lamego, no norte de Portugal, com a missão de derrubar o regime fascista na cidade do Porto no dia 25 de abril de 1974.

A cada nova data redonda, à medida que a revolução vai ficando mais distante, a pergunta torna-se quase inevitável: que vestígio permanece, no Portugal de hoje, daquela longa madrugada em que as armas se viraram ao contrário, ou daqueles vertiginosos meses, durante os quais o poder pareceu ter caído na rua? 

Um verdadeiro terremoto político. As legislativas em Portugal abalaram os alicerces eleitorais. A Aliança Democrática conseguiu uma vitória pírrica mas quem aproveitou a queda do Partido Socialista foi a extrema-direita com 50 deputados.

A distancia cultural non é un tema destacado nos debates económicos. Fronte á idea de comercio global, a realidade das relacións económicas é que estas adoitan producirse de maneira frecuente dentro de bloques rexionais -con características comúns a nivel xeográfico, histórico, cultural, social, etc.- e a nivel interrexional. Desta idea xorden construcións históricas como a Unión Europea (UE), pero tamén outros espazos como Nafta, Asean, Mercosur, Ecowas, CAN ou o ALBA. Neste sentido, os vínculos culturais e históricos son un factor clave xa que, a menor distancia cultural entre países, menor cantidade de barreiras que sería preciso derrubar para comerciar.

A integração europeia dos Estados ibéricos, em 1986, abriu um novo capítulo nas relações entre os territórios dos dois lados da fronteira. Depois de décadas sob o poder de regimes ditatoriais, as fronteiras deixaram de ser muros. Franco e Salazar cultivavam uma rígida separação política e identitária entre os dois Estados, apesar da entreajuda que foram mantendo. No entanto, dentro de um projeto europeu que tem a integração económica e política entre países como principal propósito, abriu-se espaço para o fortalecimento dos laços interrompidos pelos limites dos Estados-nação modernos. 

Cando falamos pois da institucionalización das relacións entre Galiza e o Norte de Portugal, estamos a falar dun feito relativamente recente, que camiña por tras da evolución das relacións sociais e económicas da poboación do territorio común.

Cando se fala das relacións ibéricas, tema manido e ás veces tóxico pola cantidade de tópicos e falsos mitos construídos no seu arredor, é conveniente esclarecer algúns conceptos.

Eurocidade, un termo que une as poboacións das dúas marxes da raia, afirmando que entre a Galiza e Portugal non existen fronteiras. Tui-Valença, Tomiño-Cerveira, Salvaterra-Monção e Verín-Chaves, exemplos do bo entendemento entre o pobo galego e o portugués.

Aproximam-se o cinquentenário do 25 de Abril, num contexto cada vez mais diverso daquele em que em 1974 se fez a Revolução dos Cravos. Há cinquenta anos, uma decidida operação militar abriu caminho a uma revolução popular num contexto global adverso a revoluções e avanços populares. Que legado nos deixou a revolução no território e na floresta? Que programa para a revolução que vem? Como transformar celebração em ação?

A menos de um ano das celebrações dos 50 anos da Revolução de Abril em Portugal, que acabou com a ditadura e instalou o que se chamou de democracia, tiveram lugar as maiores manifestações por habitação da história do país, que pediam "Casa para viver". Comparável a estas apenas, talvez, as manifestações nos primeiros anos revolucionários, também estas massivas, que pediam "Casas sim, barracas não". 

Avalado por 13% máis que hai dúas décadas.

Nestas datas do cincuentenario do 25 de abril, e dos 160 da fixación definitiva do trazado da raia, gustaríame explicarlles algunhas das múltiplas actividades de irmandade entre a Galiza e Portugal feitas nestes últimos anos. Mais é imposible mencionalas todas, nin sequera as propostas máis interesantes a nivel cultural ou lingüístico. 

Se consideramos a Batalha de São Mamede como o momento no que, con firmeza, Portugal comeza a loitar pola súa independencia, haberá que considerar que foron 260 os anos, dende a creación do Condado Portucalense, nos que ficou unida ao reino da Galiza. Vímara Peres crearía tal condado no 868 e Afonso Henriques alzaríao como reino enfrontándose, decote, ás tropas dos seus parentes os reis galegos.

Na madrugada do 25 de abril do 74, cando os militares do MFA, capitáns na súa maioría, escoitaron no radio o Grândola de José Afonso, sinal indicativo de que todo ía segundo o planificado, botáronse á rúa para dar cabo da ditadura salazarista. Nese intre eu atopábame en Barcelona  e as noticias que nos ían chegando causaron unha forte conmoción, por sorpresivas e esperanzadoras. 

Agora que a Revolución dos Caraveis cumpre 50 anos tamén é o momento de agradecer e honrar a quen se atreveu a espallar aos catro ventos a situación que se vivía e que para chegar alí houbo que dar pasos tan determinantes como esta aventura romántica que uniu a galegos e portugueses.

O 25 de abril de 1974 puxo fin á podremia dos 48 anos de ditadura en Portugal. A Revolução dos Cravos abriu un tempo de liberdade e de esperanza nun país novo que rompese coas estruturas reaccionarias do "Deus, Pátria, Autoridade". O cinema recolleu con fervor militante e reflexión crítica os soños e os desencantos daquel período. A Filmoteca de Galicia programa en abril e maio algúns dos títulos máis valiosos.

As culturas galega e portuguesa operaron conxuntamente en moitas ocasións nas batallas contra as súas respectivas ditaduras. A chegada das democracias facía presaxiar unha maior colaboración entre ambas beiras do Miño, mais a realidade non resultou de todo como se esperaba. A comunidade creadora é partidaria dunha cooperación que enfatice os vínculos lingüísticos e culturais, mais as institucións non parecen moi interesadas en manter unha política continuada que apoie ese achegamento. 

José Viale Moutinho é um jornalista e escritor português

Desbotadas as acusacións que acabaron co Goberno do PS.