“Paleta, paletita, eres una paleta. Más que paleta, en Madrid te mueres de asco, paleta, pedazo de paleta. Esto es España, paleta, paletita, más que paleta”
Gustaríame pensar que as redundancias nos insultos que recibín recentemente no meu posto de traballo por expresarme en galego, tiveran por finalidade remarcar a miña condición de paleta periférica e indíxena que ten como lingua vehicular unha fala prerromana. A miña imaxinación está sempre no camiño dos pensamentos fermosos, pero coido que a realidade cuspiume durante máis de quince minutos o delirio enfermizo dun odio aprehendido e dirixido con toda intención a quen sabe e debe manter as formas e facer un exercicio de moderación e autocontrol detrás dun mostrador público, e fíxeno.
A mención a España, o polémico uso do galego en contexto laboral e as aldraxes á miña persoa lembráronme a Zama, o filme da recoñecida directora arxentina Lucrecia Martel, estreado con grande éxito de crítica hai un ano no país austral. O guión narra a historia de Don Diego de Zama, un oficial español do século XVIII que espera pacientemente o seu traslado de Asunción a Bos Aires en recoñecemento dos seus méritos, pero nos anos de espera agónica pérdeo todo, até o seu nome... A reflexión acaída coa que comezaba a peza nun maxistral guión de Lucrecia Martel adaptábase como enagua ao corpo das múltiples situacións nas que teño rabuñado a impotencia de ser o que son nun río que insiste en botarme fóra:
“Hai un peixe que pasa a vida en vaivén, loitando para que a auga non o bote fóra, porque a auga rexéitao, a auga non o quere. Estes sufridos peixes, tan apegados ao elemento que os repele, empregan todas as súas enerxías na conquista da permanencia, e nunca os van atopar na parte central do río, senón nas beiras”.
Nesta bonita metáfora de Zama eu atopei un retrato persoal; o peixe serían aquelas persoas que en contextos de guetto minoritario usamos o galego coa normalidade que nos é propia por ser ferramenta de comunicación e lingua de uso ordinario nas nosas vidas. O elemento natural que nos repele é o propio país, a auga que precisamos como vertebrados acuáticos expúlsanos violentamente dos nosos espazos de vida e traballo e, coma no filme, consumimos todas as nosas enerxías en manter a permanencia do idioma, do que somos e no que nos recoñecemos, obrigándonos a nadar sempre nas marxes, nas beiras de calquera corrente de auga que flúe.
A directora, grande lectora do filósofo xudeu Spinoza, comentaba, nunha magnífica entrevista da xornalista Mónica Yemayel, que, ao igual que postulaba o pensador holandés, perseguir a felicidade é un deber ético de cada persoa e, nas voces subxectivas que emprega a cineasta de xeito magnífico no filme, o monólogo interno do protagonista vai confirmándolle que o discurso que lle foi vendido desde a oficialidade finalmente só lle entrega espellismos e, sobre todo, péchao na gaiola dun inferno persoal.
Esa atmosfera asfixiante na que se move Diego de Zama é moi semellante á temporalidade estática na que sinto estou desde que con catorce anos decidín ser monolingüe en galego nun país denso que nos mantén desesperanzados e nas marxes. Pero ao igual que no filme, cando todo parece perdido, o protagonista xa co control da súa realidade non alucinatoria pronuncia unha frase desde o meu punto de vista maxistral:
“Fago por vostedes o que ninguén fixo por min, dicirlle non á esperanza”.
Dicirlle non á esperanza non é algo aterrador xa na vivencia de país, para min constitúe unha liberación e un camiño de serenidade para manterme no idioma sen loitar internamente polo que non sucede e, ao igual que Don Diego, non esperar nada faime máis libre; esperar é un cárcere e, quen desexa estar presa?
