—A súa tese de doutoramento foi distinguida como a mellor investigación do mundo no ámbito dos fluídos supercríticos. Que son?
Son unhas condicións que presentan todas as substancias. En función da presión e da temperatura, as substancias poden estar nun estado sólido, gaseoso ou líquido. Para facilitar o seu estudo empréganse os diagramas de fases. A determinadas condicións de presión e temperatura as substancias alcanzan a rexión supercrítica e presentan un comportamento mixto a medio camiño entre líquido e gas, o que lles confire unha serie de vantaxes. Por exemplo, difunden coma os gases, pero presentan a densidade típica dos líquidos, o que fai que esta tecnoloxía teña aplicación en múltiples campos, tamén no da medicina.
Estamos a revalorizar unha substancia de refugallo moi interesante desde o punto de vista da aplicación biomédica porque o CO2 non é tóxico, non é inflamábel e non deixa residuos nos materiais tratados
—Na súa investigación empregou CO2. Por que?
No caso do CO2 a temperatura e a presión necesarias para alcanzar esas condicións supercríticas son menos exixentes das que requiren outras substancias. O CO2 precisa 31 graos de temperatura e 73 atmosferas de presión, fronte aos 373 graos e 217 atmosferas que precisa a auga, por exemplo. Ademais, o CO2 ten outras vantaxes técnicas e un valor engadido importante: é o principal responsábel do efecto invernadoiro, polo que estamos a revalorizar unha substancia de refugallo. Por outra parte, é moi interesante desde o punto de vista da aplicación biomédica porque non é tóxico, non é inflamábel e non deixa residuos nos materiais tratados.
—Podería lograr os mesmos resultados usando outra substancia en condicións supercríticas?
Non, o CO2 ten un efecto plastificante que permite o procesado de polímeros, fundamentalmente de poliésteres, a temperaturas baixas. Tamén ten capacidade biocida, que facilita o seu uso como axente esterilizante. Se empregásemos outras substancias en condicións supercríticas non conseguiríamos as nosos enxertos sintéticos -scaffolds, andamios, en inglés- estériles. Ten que ser CO2.
—Ese era o obxectivo, dar con próteses estériles que contribuísen á medicina rexenerativa ósea?
A miña tese partiu dun proxecto moi ambicioso que, afortunadamente, acadou resultados moi positivos. Propuxemos a fabricación de enxertos sintéticos e, a maiores, a súa esterilización.
Temos resultados moi positivos de rexeneración de tecido en ratas e tamén en ovellas. Sendo optimista, en dez anos poderiamos ver os primeiros resultados no ámbito clínico
Técnicas de fabricación hai moitas, mais non existen técnicas de esterilización efectivas para estes biomateriais. Na práctica, o que sucede é que empresas e universidades están a traballar con produtos biolóxicos moi prometedores que non poden ser implantados. Nós conseguimos facer diferentes enxertos estériles coa estrutura adecuada para substituír o óso nativo, diminuíndo ao máximo a probabilidade de causar unha infección no lugar da implantación. Ademais, logramos integralo todo nun mesmo proceso, o que supón un grande avance de cara á aplicación clínica.
—A canto estamos dese fito?
En moi pouco tempo, tras catro anos e medio de estudo, conseguimos un grao de aplicabilidade moi elevado, pero os prazos seguen a ser longos. Contamos con financiamento público a través do programa Ignicia, financiado pola Axencia Galega de Innovación, para estimular o salto da investigación á clínica. Temos resultados moi positivos de rexeneración de tecido en ratas; tamén en ovellas, que estamos a avaliar agora. Sendo optimista, en dez anos poderiamos ver os primeiros resultados no ámbito clínico, pero este paso definitivo vai vir marcado pola estrita lexislación que rexe os produtos sanitarios.
—Que perfil de paciente se verá beneficiado primeiro?
A aplicación máis rápida e de maior alcance producirase en doentes con fracturas óseas complexas, mais tamén en casos de osteoporose ou de determinados tipos de cancro de óso.
Enxertos localizados e biodegradábeis
A nivel global, cada ano máis de 2,2 millóns de pacientes requiren enxertos óseos. Nun contexto de escaseza de doazóns cómpren novas solucións, explica Santos Rosales. "E os enxertos sintéticos permiten evitar o rexeitamento inmune que ocasionan ás veces doazóns humanas ou animais".
Estes tecidos servirán para facer substitucións temporais. "Non falamos de próteses permanentes, senón de enxertos localizados chamados a dotar o corpo de elementos que favorezan a súa capacidade de rexeneración ósea". Estes tecidos están feitos de polímeros biodegradábeis, "pensados para que se degraden nun marco temporal determinado". Nese tempo, controlamos que o óso estea completamente rexenerado sen resto ningún de enxerto sintético.
Outra vantaxe que ofrecen, avanza, é que "estes enxertos poden incorporar fármacos", unha vía de investigación na que traballan co fin de tratar de xeito localizado algunhas enfermidades.
