As nosas extraordinarias aves comúns: Pardal común, o paxaro da casa

Francisco Bernis apunta no seu libro Diccionario de nombres vernáculos de aves, ás obras de cetrería dos séculos XIII e XIV como unhas das primeiras referencias aos pardais denominados como passaros de onde deriva Passer, nome científico do pardal, se ben podería facer alusión tamén a outras pequenas aves como as liñaceiras. Domesticus pola súa banda refírese á súa presenza nas casas. Como sucede co nome científico, moitos dos usos populares que reciben veñen polo seu apego ás vivendas, caso do inglés ou do francés. Pola súa banda, no caso da Galiza, Portugal ou Catalunya o nome pardal fai referencia á cor. Neste sentido, o dicionario da RAE, recolle a verba pardal como 1. adj. desus. Dicho de una persona: Aldeana; por vestir los aldeanos habitualmente de pardo. Distribución Para falar da distribución do pardal común, simplemente abondaría con dicir que é posibelmente a ave máis cosmopolita. Ocupa boa parte do paleártico, termo, o de rexión paleártica, empregado para referirse ás áreas terrestres ocupadas por Europa, norte de África e Asia chegando até o norte do Himalaia e deixando fóra a península India e o sur de Arabia. Pois o noso paisano, o pardal común, ocupa case por completo esta ecozona da bioxeografía na que está divida a Terra. Ademais da súa extensa distribución natural introducíronse dende o século XIX noutros territorios do planeta. Na península Ibérica está amplamente espallado, só ausente daqueles lugares afastados nos que non haxa habitantes, os bosques sexan moi densos ou a altitude extrema. Para a Galiza poderiamos apuntar algo semellante, os pardais comúns están presentes en todo o país e só desaparecen daqueles territorios nos que, como xa se dixo, non hai presenza humana. Como recoñecelo? Son aves de pequeno tamaño, uns quince centímetros, compactos, coa cabeza relativamente grande e o peteiro groso. As cores predominantes son apardazadas e teñen un voo directo e potente. Apréciase un marcado dimorfismo sexual, que se acentúa especialmente durante a época de reprodución. As femias son de cores pardas escuras na fronte e no curuto, tendo máis claras e grises as meixelas e o peito. Destaca unha cella ben marcada amarelenta que vai desde a parte posterior dos ollos até a caluga. O lombo ten partes marrón escuro e claro con listas negras. Os machos, nomeadamente na época reprodutora, mostran a fronte e o curuto de cor gris, cunha cella ancha cor castaña escura que se estende até a caluga e a parte superior do pescozo. Mostra as meixelas de cor gris e un marcado babeiro negro que resalta sobre a barriga gris. As ás teñen unha mestura de pardo, gris e marrón na que resalta claramente unha franxa branca. Os exemplares xuvenís son semellantes ás femias, porén, a súa plumaxe parece máis apagada en xeral, e co deseño da cella menos definido. Voz É unha especie moi "faladeira", e cando estamos ante a presenza dun bo bando, fanse notar polo barullo que montan. Emite chíos fortes e curtos e teñen varios tipos de "chamadas" sendo o habitual o "chirip-chirip". O canto é un trino regular que pode virar a grixido e a voz de chamada é un "tschip-tschip”. Onde atopalo? Poderiamos resumir dicindo que se van encontrar pardais comúns, en maior ou menor cantidade, alí onde existan asentamentos humanos. É tal o apego polos lugares habitados que alí onde unha aldea é abandonada, desaparecen, polo que tamén se podería dicir que van estar ausentes onde non esteamos. Cidades, vilas, aldeas ou lugares preto delas, son o mellor lugar para procuralos. Gústanlles os parques, as hortas e os terreos abandonados, reducíndose o seu número en urbes demasiado densas sen apenas zonas verdes. Serán máis ou menos abondosos en función da dispoñibilidade de cavidades acaídas para a súa nidificación. Que comen? Unha resposta rápida e sinxela sería, o que haxa. Unha contestación máis elaborada comezaría sinalando que o pardal común é unha especie oportunista que se vai alimentar do que teña a súa disposición, sexan sementes de plantas silvestres, insectos ou as súas larvas, froitos, bagas, cereais ou os restos dun bocadillo atopados en calquera parque. Nas zonas rurais o menú varía ao longo do ano. Un estudo realizado polo ornitólogo Francisco Bernis sobre a dieta do pardal común, sinalaba que durante o inverno alimentábanse fundamentalmente de materia vexetal, especialmente gran e restos dos cultivos, pasando en febreiro e marzo a facelo nas sementeiras. Nas datas de cría capturan unha grande cantidade de insectos cos que alimentan os polos, e de agosto en diante a dieta introduce froitos silvestres e sementes de herbáceas. Nas vilas e cidades a carta é moi variada en función do medio do que esteamos a falar, se o centro da cidade, as aforas ou unha zona axardinada. Poderanse manter de herbas, restos de comida, sementes ou gromos de árbores e plantas de diferentes especies ornamentais. Reprodución O pardais crían desde finais de marzo até xullo, minguando en agosto a actividade reprodutora, algo que se aprecia na fisionomía do macho que muda a coloración e reduce o tamaño do babeiro. O período reprodutor dá comezo coas exhibicións dos machos, chían con forza, levantan a cabeza e abren a cola tocando o chan cos extremos das ás. Ritual que pode levar a que se xunten varios exemplares e xurdan leas entre eles. Aqueles machos que teñan unha mellor complexión e un babeiro máis desenvolvido serán os que atraian máis femias, de igual maneira aqueles que teñan acceso aos mellores lugares para criar terán máis éxito. Autores como Cramp, aseguran que as parellas permanecen unidas durante toda a vida e poden empregar o mesmo niño varios anos seguidos. Realizan dúas postas, e macho e femia constrúen o niño en ocos, fendas, debaixo de tellas ou tubos de ventilación aos que levan ramallada e herba seca que enchen con plumas. Poñen entre catro e seis ovos de cor branca que tiran a verde ou azul con manchas de cor marrón, que chocan entre trece e dezanove días. Nesta tarefa participan ambos proxenitores ao igual que na súa alimentación até que aproximadamente aos quince días de nacer os polos deixan o niño. Porén, cando poidan voar aínda serán dependentes dos adultos que os cebarán durante uns dez días. Depredadores do pardal? Ao ser un paxaro tan espallado e abundante é cazado por moitos depredadores, especialmente aves de rapina. Gabián, azor e falcón pequeno téñeno na súa dieta e ten aparecido tamén en estudos de alimentación de rapinas nocturnas como a curuxa ou o bufo pequeno. Na época reprodutora algúns mamíferos e aves como a pega e mesmo réptiles como a serpe riscada, que ten a capacidade de gabear, poden comer os ovos ou os polos de pardal. Pero, quizais a maior predación padécena cando os polos abandonan o niño e aínda son inexpertos, momento aproveitado por animais domésticos como o gato ou fauna salvaxe como a curuxa, o moucho, o gaio ou a pega, entre outras. Como lle vai? Atendendo aos rexistros do programa de seguimento de aves comúns en primavera entre os anos 1998 e 2020 de SEO/Birdlife a tendencia do pardal común é de declive moderado.